Skuteczność i wykonalność postanowień w sprawach dotyczących ochrony zdrowia psychicznego

Zapewnienie realizacji postanowienia sądowego o przyjęciu do szpitala psychiatrycznego osoby, o której mowa w art. 29 ust. 1, należy do marszałka województwa (art. 46 ust. 2b). Wykonalność orzeczenia sąd stwierdza z urzędu (art. 578⊃1; § 3 k.p.c. w zw. z art. 46 ust. 2 u.o.z.p.). Jeżeli osoba psychicznie chora, wobec której wydano postanowienie o przyjęciu do szpitala psychiatrycznego, odmawia stawienia się w szpitalu psychiatrycznym, sąd z urzędu lub na wniosek upoważnionego przez marszałka województwa lekarza psychiatry może zarządzić zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie tej osoby do szpitala psychiatrycznego przez Policję (art. 46 ust. 2c).

Z przedstawionych przepisów wynika że również sąd opiekuńczy podejmuje z urzędu czynności w celu skierowania orzeczenia do wykonania, niezależnie od aktywności w tej materii podmiotów i organów, które zainicjowały postępowanie o przymusowe leczenie osoby chorej psychicznie.

Sąd orzekając o umieszczeniu osoby chorej psychicznie w szpitalu psychiatrycznym nie wskazuje czasu trwania leczenia, jednak przepisy ustawy o ochronie zdrowia psychicznego określają zasady i terminy stałej weryfikacji stanu zdrowia psychicznego osoby przymusowo umieszczonej w szpitalu oraz potrzeby dalszego jej leczenia w warunkach stacjonarnych. Stosownie bowiem do art. 43 u.o.z.p. do szpitala psychiatrycznego ma prawo wstępu o każdej porze sędzia w celu kontroli legalności przyjęcia i przebywania osób z zaburzeniami psychicznymi, przestrzegania ich praw oraz kontroli warunków, w jakich przebywają.

Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego nie określa terminu, w którym orzeczenie o umieszczeniu w szpitalu psychiatrycznym ma być skierowane do wykonane, co oznacza, że powinno to nastąpić niezwłocznie po jego uprawomocnieniu się. Ustawa nie określa też terminu, w ciągu którego postanowienie o umieszczeniu w szpitalu takiej osoby może być wykonane. Z uwagi jednak na konieczność stałej kontroli sądu opiekuńczego postępów leczniczych osoby umieszczonej w szpitalu psychiatrycznym nie jest uzasadniony pogląd Sądu drugiej instancji, iż tego rodzaju orzeczenie, jest skuteczne i może być wykonywane po upływie znacznego okresu czasu od jego uprawomocnienia się. Umieszczenie osoby w szpitalu psychiatrycznym, bez jej zgody, stanowi istotną ingerencję w konstytucyjnie zagwarantowaną wolność osobistą (art. 41 ust. 1 Konstytucji RP; por też art. 5 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z dnia 4 listopada 1950 r., Dz. U. 1993, Nr 61, poz. 284, który gwarantuje każdemu prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego, zaś pozbawienie wolności może nastąpić w trybie ustalonym przez prawo, które, jak podkreśla w swych orzeczeniach Europejski Trybunał Praw Człowieka, musi być przewidywalne) i dlatego orzeczenie o umieszczeniu osoby chorej w szpitalu bez jej zgody musi cechować aktualność - jak chodzi o stan zdrowia psychicznego uzasadniający przymusowe przebywanie takiej osoby w szpitalu. Należy więc stanowczo opowiedzieć się przeciwko dopuszczalności wykonania orzeczenia o przymusowym leczeniu psychiatrycznym w przypadku, gdy, jak w tej sprawie, od jego uprawomocnienia się upłynął znaczny okres czasu, zaś odstąpienie przez MOPS, który był wnioskodawcą w tamtej sprawie, jak i przez sąd opiekuńczy, od skierowania orzeczenia do wykonania podyktowane było podjęciem przez uczestniczkę leczenia niestacjonarnego.

W ustawie o ochronie zdrowia psychicznego nie została uregulowana sytuacja, gdy postanowienie o umieszczeniu osoby w szpitalu bez jej zgody nie zostało skierowane do wykonania z tego względu, iż osoba, której dotyczy to orzeczenie podjęła leczenie we własnym zakresie, a ponadto, jak w tej sprawie, zawarła umowę o pracę i ją wykonywała.

Postanowienie SN z dnia 9 września 2020 r., II CSK 121/20

Standard: 75341 (pełna treść orzeczenia)

Do postanowień sądu opiekuńczego co do istoty sprawy, zapadłych w sprawach dotyczących ochrony zdrowia psychicznego, nie ma zastosowania art. 578 k.p.c.

Z art. 27 ustawy psychiatrycznej wynika, że postanowienie stwierdzające brak podstaw do przyjęcia do szpitala osoby, o której mowa w art. 23 i 24 tej ustawy, jest natychmiast wykonalne. Według tego przepisu, z chwilą doręczenia owego postanowienia szpital psychiatryczny jest obowiązany wypisać tę osobę ze szpitala psychiatrycznego.

Wykładnia a contrario wykazuje słuszność poglądu, przy braku podstaw do odmiennych wniosków wynikających z tekstu ustawy oraz z jej "ducha" - poszanowanie praw i swobód obywatelskich, że pozostałe postanowienia sądu opiekuńczego co do istoty sprawy (art. 516 k.p.c.) podlegają wykonaniu z mocy art. 521 k.p.c. dopiero po uprawomocnieniu się.

Postanowienie SN z dnia 30 kwietnia 1997 r., III CKU 22/97

Standard: 29479 (pełna treść orzeczenia)