Darowizny nie podlegające zaliczeniu (art. 994 k.c.)

Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się darowizn dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, na rzecz osób, które nie dochodzą do spadku (art. 994 § 1 k.c.).

W ślad za art. 163 § 2 pkt 3 dekretu z dnia 8 października 1946 r. – Prawo spadkowe (Dz. U. nr 60, poz. 328 ze zm.) art. 994 § 1 in fine k.c. przewiduje jednak ograniczenie czasowe w doliczaniu darowizn. Doliczeniu do spadku nie podlegają w świetle tego przepisu darowizny dokonane przed więcej niż dziesięciu laty licząc wstecz od otwarcia spadku, na rzecz osób niebędących spadkobiercami lub uprawnionymi do zachowku.

Wynika z tego, że po upływie dziesięciu lat od dokonania darowizny prawodawca uznał za właściwą stabilizację sytuacji prawnej obdarowanego i zwolnienie go od konieczności zapłaty zachowku. Na rzecz takiego rozwiązania przemawiają względy pewności prawnej i spostrzeżenie, że wraz z upływem czasu zaciera się związek między darowizną a stanem czynnym spadku w chwili jego otwarcia; po tak długim czasie można także pominąć kwestię dokonania darowizny w ewentualnym zamiarze pozbawienia uprawnionych zachowku.

A contrario, ograniczenie to nie dotyczy darowizn dokonanych na rzecz spadkobierców i osób uprawnionych do zachowku (art. 994 § 1 in fine k.c.). W powiązaniu z art. 1000 § 1 k.c. oznacza to, że darowizny te ustawa traktuje w sposób szczególny, zakładając, że ich wartość zawsze, bez względu na chwilę dokonania darowizny, powinna podwyższać substrat zachowku. W konsekwencji darowizny na rzecz spadkobierców lub uprawnionych do zachowku w każdym przypadku mogą stanowić podstawę roszczenia przeciwko obdarowanemu i wyrównania między uprawnionymi (por. wyrok SN z dnia 13 kwietnia 2018 r., I CSK 381/17).

Uchwała SN z dnia 8 sierpnia 2024 r., III CZP 3/24

Standard: 83466 (pełna treść orzeczenia)

Nakaz doliczania darowizn do substratu zachowku, jakkolwiek co do zasady nieograniczony przedmiotem darowizny, czasem jej dokonania i przynależnością obdarowanego do określonego kręgu osób, nie ma jednak bezwzględnego charakteru.

Na podstawie art. 994 § 1 k.c. doliczeniu do substratu zachowku nie podlegają m.in. drobne darowizny, przyjęte zwyczajowo w danych stosunkach, a także darowizny dokonane dawniej niż dziesięć lat, licząc wstecz od otwarcia spadku, na rzecz osób niebędących spadkobiercami lub uprawnionymi do zachowku.

A contrario, uwzględnieniu przy obliczaniu zachowku wymagają darowizny dokonane na rzecz spadkobierców i uprawnionych do zachowku, bez względu na to, kiedy zostały dokonane. Darowizny dokonane w kręgu spadkobierców i uprawnionych do zachowku ustawodawca traktuje zatem w sposób szczególny, wychodząc z założenia, że ich wartość w każdym przypadku powinna stanowić podstawę do obliczenia zachowku, a w konsekwencji ewentualnego wyrównania między uprawnionymi.

W przypadku darowizn dokonanych przez spadkodawcę na rzecz innych osób uwzględnieniu podlegają jedynie darowizny dokonane we „wrażliwym” okresie, za który uznano dziesięć lat wstecz, licząc od otwarcia spadku.

Wyrok SN z dnia 13 kwietnia 2018 r., I CSK 381/17

Standard: 15241 (pełna treść orzeczenia)