Postępowanie dowodowe w sprawie o przysposobienie

Ze względu na trwałe skutki przysposobienia należy je poprzedzić wnikliwym postępowaniem dowodowym, zmierzającym m.in. do zbadania kwalifikacji podmiotowych przysposabiającego, ze szczególnym uwzględnieniem jego sylwetki moralnej, zdolności wychowawczych oraz atmosfery domu rodzinnego. Konieczne jest również uświadomienie przysposabiającego o ewentualnych możliwych trudnościach w relacjach z przysposabianym, szczególnie wówczas, gdy dziecko nie jest już w okresie najwcześniejszego dzieciństwa i gdy jest to tzw. trudne dziecko.

Postanowienie SN z dnia 16 listopada 2022 r., II CSKP 1817/22

Standard: 68472 (pełna treść orzeczenia)

Przystępując do rozpoznania sprawy o przysposobienie, sąd opiekuńczy powinien - jeszcze przed doręczeniem przysposabianemu, który ukończył 13 lat, pism procesowych - rozważyć, czy ze względu na okoliczności przewidziane w art. 118 § 2 k.r.o. (tzn. gdy przysposabiany uważa się za dziecko przysposabiającego, co ma z reguły wtedy, gdy przysposabiany wychowuje się od dłuższego czasu w rodzinie przysposabiającego) nie będzie uzasadnione orzeczenie przysposobienia bez zgody przysposabianego. Jeżeli sąd dostrzeże taką możliwość, powinien na podstawie art. 573 § 2 k.p.c. wyłączyć osobisty udział przysposabianego z postępowania. 

Przed orzeczeniem przysposobienia sąd opiekuńczy powinien pouczyć uczestników postępowania o jego skutkach i znaczeniu, w szczególności o możliwości wyboru między przysposobieniem pełnym i niepełnym oraz o szczególnych skutkach przysposobienia dziecka, którego rodzice wyrazili przed sądem opiekuńczym zgodę na przysposobienie bez wskazania osoby przysposabiającego, a zwłaszcza o nierozwiązywalności tego przysposobienia (art. 125[1] k.r.o.). Pouczenie powinno zawierać także zapoznanie zainteresowanych z przepisami art. 124 § 3 k.r.o. o możliwości przekształcenia przysposobienia niepełnego na pełne. Wykonanie przez sąd opisanego obowiązku powinno znaleźć wyraz w protokole rozprawy. 

Ze względu na daleko idące skutki przysposobienia orzeczenie o powstaniu w tym trybie stosunku rodzicielskiego powinno być zawsze poprzedzone przeprowadzeniem wnikliwego postępowania dowodowego. W szczególności ze względu na potrzebę zapewnienia dziecku prawidłowych warunków rozwoju i wychowania w przyszłej rodzinie należy starannie badać kwalifikacje podmiotowe przysposabiającego, a zwłaszcza jego sylwetkę moralną, zdolności wychowawcze i atmosferę domu rodzinnego.

Ze względu na dobro dziecka oraz interes przysposabiającego należy też wyjaśnić - zwłaszcza gdy dziecko wyszło już z wieku najwcześniejszego dzieciństwa - jego osobowość, w szczególności czy jest to tzw. dziecko trudne, jaki jest jego stan uczuciowości, czy jest ono zdrowe itp. Chodzi o to, aby przysposabiający nie dowiadywał się o trudnościach w wychowaniu dziecka dopiero po przysposobieniu, gdyż taka kolejność zapoznania się przysposabiającego z cechami osobistymi dziecka prowadzi często do rozczarowań i tragedii osobistych, które z kolei nierzadko prowadzą do wytoczenia w krótkim czasie po orzeczeniu przysposobienia powództwa o jego rozwiązanie. Wyjaśnienie powyższych okoliczności wymaga przeprowadzenia odpowiedniego postępowania dowodowego.

W szczególności jeżeli dziecko nie było poprzednio wszechstronnie zbadane (badanie takie ma zazwyczaj miejsce w czasie pobytu dziecka w placówce opiekuńczo-wychowawczej), sąd powinien je zbadać w toku postępowania dowodowego. W tym celu sąd może skorzystać z pomocy ośrodka preadopcyjnego lub z dowodu z biegłych (psychologów, lekarzy).

Ograniczenie postępowania dowodowego - jak to się nieraz zdarza - do krótkiego przesłuchania przysposabiającego, przedstawiciela dziecka i przedstawiciela placówki opiekuńczo-wychowawczej, nie czyni zadość tym wymaganiom.

Sąd powinien też zawsze skontrolować, czy zamiar przysposabiających nawiązania stosunku rodzicielskiego został przez nich należycie przemyślany

Uchwała SN z dnia 9 czerwca 1976 r., III CZP 46/75, wytyczne

Standard: 29073 (pełna treść orzeczenia)