Niedopuszczalność ustanowienia służebności mieszkania na udziale we współwłasności

Nie jest dopuszczalne ustanowienie służebności osobistej mieszkania na udziale we współwłasności nieruchomości.

Nie można podzielić stanowiska skarżącego, że dopuszczalność ustanowienia służebności osobistej mieszkania na udziale we współwłasności wynika z art. 908 k.c. regulującego treść dożywocia, ponieważ umowa o dożywocie może być zawarta w zamian za przeniesienie udziału w nieruchomości.

Treść umowy o dożywocie reguluje, co do zasady, art. 908 § 1 k.c. stanowiąc, że nabywca zobowiązuje się zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie, co w braku odmiennej umownej regulacji oznacza, że powinien przyjąć zbywcę jako domownika, dostarczyć mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła, opału, zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym. Z przepisu tego nie wynika, że przez zawarcie umowy o dożywocie powstaje na rzecz dożywotnika służebność osobista mieszkania. Przyjęcie zbywcy jako domownika lub dostarczenie mieszkania, o czym mowa w art. 908 § 1 k.c. nie jest tożsame ani z powstaniem ani z ustanowieniem służebności mieszkania. Strony mogą natomiast w umowie o dożywocie, w myśl art. 908 § 2 k.c., obciążyć nieruchomość służebnością osobistą mieszkania, a więc ustanowić tę służebność. Wówczas służebność staje się elementem treści prawa dożywocia, jednakże podlega ona, również w zakresie powstania, ustawowemu reżimowi właściwemu dla tego rodzaju prawa. Nie powstanie więc, jeżeli nie zostaną zachowane wymagania wynikające z art. 285, art. 296 k.c. Do odmiennych wniosków nie prowadzą powołane przez skarżącego orzeczenia Sądu Najwyższego.

W wyroku z dnia 30 marca 1998 r. III CKN 219/98 Sąd Najwyższy wskazał, że przedmiotem umowy przewidzianej w art. 908 § 1 k.c. może być udział w nieruchomości, przy czym ze stanu faktycznego sprawy wynikało, że przeniesienie własności udziału w nieruchomości nastąpiło w zamian za dostarczanie środków utrzymania, mieszkania i opieki (stąd też Sąd Najwyższy odwołał się do art. 908 § 1 k.c.), a nie w zamian ustanowienia służebności mieszkania (art. 908 § 2 k.c.).

Z kolei w uzasadnieniu postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2001 r. IV CKN 566/00) jedynie stwierdzono, że przedmiotem umowy o dożywocie może być udział w nieruchomości, co nie budzi wątpliwości. Wniosku o dopuszczalności ustanowienia służebności osobistej mieszkania na udziale nie można wyprowadzać z powstałej następczo sytuacji prawnej, w której służebność ta utrzymuje, mimo nabycia przez uprawnionego z tego prawa, udziału w nieruchomości obciążonej. Zagadnieniem tym, w aspekcie powstania (braku) konfuzji (konsolidacji) zajmował się Sąd Najwyższy m.in. w uchwale z dnia 10 marca 1983 r., III CZP 3/83.

Niezależnie od wniosku o braku podstaw dla stosowania w takiej sytuacji w jakimkolwiek zakresie art. 247 k.c., z uwagi chociażby na różny zakres uprawnień współwłaściciela nieruchomości i uprawnionego ze służebności mieszkania, Sąd Najwyższy stwierdził, że wniosek taki wiąże się i z tym, że służebność obciąża całą nieruchomość, a nie udział w niej.

Analogiczne stanowisko Sąd Najwyższy wypowiedział w postanowieniu z dnia 25 kwietnia 2007 r. IV CSK 40/97 wskazując, że należy rozróżniać ograniczone prawa rzeczowe, które mogą obciążać udział we współwłasności nieruchomości i te, które obciążają całą nieruchomość, nawet wówczas gdy jako przedmiot prawa nieruchomość ta przysługuje niepodzielnie kilku osobom.

Postanowienie SN z dnia 29 maja 2015 r., V CSK 416/14

Standard: 28727 (pełna treść orzeczenia)