Charakterystyka służebności osobistej (art. 269 k.c.)

Służebność osobista ustanawiana jest na nieruchomości przez jej właściciela, w celu zaspokojenia jakichś usprawiedliwionych potrzeb osoby fizycznej, mającej wykonywać uprawnienia składające się na treść służebności. Osobista służebność mieszkania służby zaspokojeniu potrzeb uprawnionego zaliczanych do podstawowych potrzeb bytowych człowieka.

Ustanowienie służebności osobistej i stworzenie warunków do jej wykonywania może być formą realizowania obowiązku alimentacyjnego, o ile taki obowiązek istnieje lub może powstać w relacji między właścicielem nieruchomości i uprawnionym, względnie formą, w jakiej właściciel nieruchomości rozlicza z uprawnionym przysporzenia, których ten uprzednio dokonał na jego rzecz.

Treść konkretnej służebności decyduje o tym, w jaki sposób mają być wykonywane wynikające z niej uprawnienia.

Tradycyjnie służebności dzieli się na czynne, które upoważniają uprawnionego do korzystania z nieruchomości obciążonej w pewien sposób, czemu jej właściciel nie powinien przeszkadzać, oraz bierne, które ograniczają właściciela nieruchomości obciążonej w wykonywaniu określonych uprawnień w stosunku do nieruchomości.

Wykonywanie służebności czynnej przez uprawnionego koncentruje się zwykle na takiej części nieruchomości, której właściwości fizyczne pozwalają na zaspokojenie jego podlegającego ochronie interesu. Utrata tych właściwości przez nieruchomość prowadzi zwykle do niemożliwości wykonywania służebności, ale nie oznacza to automatycznie, że służebność wygasa.

Wyrok SN z dnia 24 lutego 2017 r., IV CSK 191/16

Standard: 28721 (pełna treść orzeczenia)

Służebność osobista różni się od służebności gruntowej przede wszystkim tym, że przysługuje oznaczonej osobie fizycznej, i ma zaspokoić jej potrzeby, podczas gdy służebność gruntowa jest prawem związanym z nieruchomością władnącą i stanowi jej część składową (art. 50 i 47 k.c.). Nieruchomość może zostać obciążona na rzecz imiennie określonej osoby fizycznej także takim prawem, którego istota odpowiada treści służebności gruntowej. Takie obciążenie powoduje powstanie służebności osobistej,

Do każdej służebności osobistej stosuje się odpowiednie przepisy o służebności gruntowej, z zachowaniem odrębności wynikającej z charakteru służebności osobistej.

Te odrębności sprowadzają się przede wszystkim do tego, że służebność osobista wygasa z reguły z chwilą śmierci uprawnionego, jednakże może ona być zastrzeżona po jego śmierci na rzecz jego rodziców, dzieci i współmałżonka (art. 299 i 301 § 2 k.c.); nie można jej nabyć przez zasiedzenie (art. 292 i 304 k.c.), oraz w określonych wypadkach służebność osobista może zostać zamieniona na rentę (art. 303 i 305 k.c.).

Zakres służebności osobistej zostaje określony przede wszystkim przez czynność prawną ustanawiającą służebność, bowiem w ten właśnie sposób najczęściej służebność powstaje. Poza tym zakres służebności osobistej, jak i sposób jej wykonywania określa się stosownie do osobistych potrzeb uprawnionego, charakteru służebności oraz przy uwzględnieniu miejscowych zwyczajów i zasad współżycia społecznego (art. 298 k.c.).

Najczęstszym źródłem powstania służebności jest umowa, np. umowa dożywocia (art. 908 § 2 i 1038 § 2 k.c.).

Umowne ustanowienie służebności następuje na ogólnych zasadach o prawach rzeczowych ograniczonych (art. 245 k.c.). Poza tym służebności mogą także powstać wbrew woli właściciela nieruchomości obciążonej, a mianowicie w następstwie orzeczenia sądu albo decyzji władzy administracyjnej. Mogą także powstać przez zasiedzenie (tylko służebności gruntowe).

W następstwie orzeczenia sądowego ustanowienie służebności osobistej ma miejsce przede wszystkim w postępowaniu o zniesienie współwłasności (art. 212 § 1 w związku z art. 297 k.c.). Poza tym służebność ta może być ustanowiona w każdym przypadku, gdy istnieją ku temu przesłanki, np. w sytuacji unormowanej w art. 146 k.c.

Skoro zatem ustanowienie służebności - także osobistej - może nastąpić nawet wbrew woli właściciela nieruchomości obciążonej, to tym samym brak zgody tego uczestnika postępowania o dział spadku i zniesienie współwłasności nieruchomości, który nieruchomości tej nie otrzymuje, nie stoi na przeszkodzie ustanowieniu takiej służebności (art. 212 § 1 w związku z art. 297 k.c.).

Uchwała SN z dnia 16 lipca 1980 r., III CZP 45/80

Standard: 31725 (pełna treść orzeczenia)