Bezpodstawność wydziedziczenia w procesie - legitymacja, interes prawny, zarzuty

Wydziedziczony może bronić swych praw tylko w procesie, w którym występuje w charakterze strony. Warunku tego nie spełnia ani proces wytoczony przez zstępnych żyjącego wydziedziczonego, ani postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku, ani też postępowanie dotyczące przewlekłości.

W sprawie o zachowek wytoczonej przez zstępnych żyjącego wydziedziczonego nie bierze on udziału w charakterze strony. 

Spadkobierca testamentowy pozwany o zachowek przez zstępnych żyjącego wydziedziczonego zstępnego spadkodawcy nie może skutecznie w tym procesie kwestionować legitymacji czynnej powodów, opierających się na zarzucie, że wydziedziczenie ich wstępnego było bezpodstawne.

Spadkobierca testamentowy, który ma interes prawny w takim ustaleniu, może w odrębnym procesie wytoczonym przeciw wydziedziczonemu zstępnemu spadkodawcy oraz przeciw zstępnym tego wydziedziczonego żądać ustalenia, że wydziedziczenie to było bezpodstawne; interes prawny może polegać na tym, że zachowek wydziedziczonego zstępnego wynosiłby połowę wartości jego udziału spadkowego, a zachowek jego zstępnych dwie trzecie wartości ich udziałów (art. 991 § 1 i art. 1011 k.c.) - por. uchwała Sądu Najwyższego z 22 kwietnia 1975 r., III CZP 15/75. Stanowisko to zostało zaaprobowane również w nauce prawa.

Sąd Najwyższy wskazał m.in., że spadkobierca testamentowy może bronić swych praw przed nieuzasadnionym uszczupleniem spadku żądaniem nadmiernego zachowku bądź to w drodze zarzutu w procesie z powództwa zstępnych wydziedziczonego o zachowek, bądź też odrębnym powództwem o ustalenie, że wydziedziczenie było bezpodstawne. W obu wypadkach warunkiem pełnej skuteczności wyroku rozstrzygającego o zarzucie czy żądaniu spadkobiercy testamentowego będzie udział w procesie wszystkich osób, których wyrok ma dotyczyć (art. 366 k.p.c.), a więc spadkobiercy testamentowego, zstępnego wydziedziczonego i jego zstępnych. Zgodnie z tym skuteczne zgłoszenie przez spadkobiercę testamentowego w procesie o zachowek na rzecz zstępnych wydziedziczonego zarzutu, że wydziedziczenie było bezpodstawne, możliwe będzie jedynie w wypadku, gdy wydziedziczony zmarł, a zstępni jego dochodzący zachowku są jego spadkobiercami do całego spadku po nim, w takiej sytuacji powodowie występują w procesie w podwójnym charakterze: jako następcy prawni wydziedziczonego i jego zstępni dochodzący własnego prawa. W innym przypadku zarzut ten w takim procesie nie może być skutecznie podniesiony, skoro wydziedziczony zstępny ani nie jest stroną w procesie między jego zstępnymi a spadkobiercą testamentowym, ani nie zachodzą - z uwagi na żądanie pozwu -podstawy do wezwania go do wzięcia udziału w sprawie w trybie art. 194 i nast. k.p.c.

Spadkobierca testamentowy może w każdej sytuacji wystąpić z powództwem o ustalenie, że wydziedziczenie zstępnego spadkodawcy było bezpodstawne (art. 189 k.p.c.). W tym wypadku - jak to już przedstawiono na wstępie - interes prawny powoda polega na tym, że zachowek wydziedziczonego zstępnego wynosiłby połowę wartości jego udziału spadkowego, a zachowek jego małoletnich zstępnych dwie trzecie wartości ich udziałów (art. 991 § 1 i art. 1011 k.c.). Zgodnie z poprzednimi wywodami, pozwanymi w takim procesie będą zarówno wydziedziczony zstępny, jak i jego zstępni. W wypadku gdy ci ostatni już wnieśli pozew o zachowek, postępowanie w tym procesie sąd zawiesi z mocy art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia postępowania o ustalenie.

W sprawie o ustalenie bezpodstawności wydziedziczenia wytoczonej przez spadkobiercę testamentowego przeciwko wydziedziczonemu zstępnemu spadkodawcy oraz małoletnim zstępnym wydziedziczonego, małoletnich powinien reprezentować kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy (art. 99 w związku z art. 98 § 2 pkt 2 i § 3 k.r.o.) – por. uchwała SN z 13 marca 2008 r., III CZP 1/08).

Wydziedziczony może bronić swych praw tylko w procesie, w którym występuje w charakterze strony. Warunku tego nie spełnia ani proces wytoczony przez zstępnych żyjącego wydziedziczonego, ani postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku, ani też postępowanie dotyczące przewlekłości.

W sprawie o zachowek wytoczonej przez zstępnych żyjącego wydziedziczonego nie bierze on udziału w charakterze strony. 

Wyrok SN z dnia 30 kwietnia 2019 r., I CSK 79/18

Standard: 28655 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy

Spadkobierca testamentowy, który ma interes prawny w ustaleniu, że wydziedziczenie zstępnego spadkodawcy było bezpodstawne, może dochodzić takiego ustalenia w sprawie wytoczonej przeciwko wydziedziczonemu zstępnemu spadkodawcy oraz przeciwko zstępnym wydziedziczonego. Interes prawny spadkobiercy może polegać na tym, że zachowek wydziedziczonego zstępnego wynosiłby połowę wartości jego udziału i byłby niższy od zachowku należnego jego małoletnim zstępnym, wynoszącego dwie trzecie wartości ich udziałów (art. 991 § 1 i art. 1011 k.c.). Warunkiem pełnej skuteczności wyroku wydanego w takiej sprawie jest udział wszystkich osób, których wyrok ma dotyczyć (art. 366 k.p.c.), a więc spadkobiercy testamentowego po stronie powodowej oraz zstępnego wydziedziczonego i jego zstępnych po stronie pozwanej.

Uchwała SN z dnia 13 marca 2008 r., III CZP 1/08

Standard: 63818 (pełna treść orzeczenia)