Skarga pauliańska w odniesieniu do czynności procesowych

Przedmiotem powództwa określonego w art. 527 § 1 k.c. może być czynność procesowa dłużnika w postaci zgody wyrażonej w postępowaniu o zniesienie współwłasności rzeczy wspólnej na przyznanie własności rzeczy drugiemu współwłaścicielowi bez ekwiwalentu z jego strony.

Uchwała SN z dnia 8 października 2015 r., III CZP 56/15

Standard: 44972 (pełna treść orzeczenia)

Na podstawie art. 527 § 1 k.c. wierzyciel może zaskarżyć zgodny wniosek dłużnika i pozostałych uczestników postępowania o podział majątku wspólnego, dział spadku i zniesienie współwłasności, jeżeli w wyniku uwzględnienia tego wniosku przedmioty majątkowe objęte podziałem zostały nabyte przez uczestników postępowania niebędących dłużnikami. Przewidziany w art. 534 k.c. termin biegnie wówczas od dnia uprawomocnienia się postanowienia działowego.

Uchwała SN z dnia 17 czerwca 2010 r., III CZP 41/10

Standard: 44977 (pełna treść orzeczenia)

Ne jest wyłączona możliwość zaskarżenia na podstawie art. 527 k.c. czynności dłużnika polegającej na uznaniu powództwa w sprawie o zapłatę.

Co do zasady czynności procesowe nie podlegają zaskarżeniu skargą pauliańską. Szczegółowa ocena tego zagadnienia wymaga jednak uwzględnienia, że czynności procesowe nie mają jednakowej natury. Obok czynności wywołujących skutki wyłącznie procesowe, do których z pewnością nie odnosi się art. 527 k.c., istnieją także czynności procesowe, których dokonanie rodzi także skutki materialnoprawne.

W doktrynie powszechnie zalicza się do nich zawarcie ugody, zrzeczenie się roszczenia i uznanie powództwa. W literaturze prezentowane są różne stanowiska, co do dopuszczalności zaskarżenia tego rodzaju czynności przy wykorzystaniu powództwa opartego o treść art. 527 k.c. Przeciwnicy tej koncepcji odwołują się głównie do takich argumentów, jak konieczność uwzględnienia zasadniczego celu czynności procesowych, którym nie jest ich skutek materialnoprawny, brak bezpośredniej skuteczności czynności procesowych, uzależnienie skutków tych czynności (także materialnoprawnych) od decyzji sądu. Z kolei zwolennicy poglądu dopuszczającego możliwość skorzystania ze skargi paulińskiej akcentują, że decydujące znaczenie ma podwójny charakter tych czynności i wywoływanie przez nie także skutku materialnoprawnego.

Drugą z koncepcji wspiera wyraźnie pogląd Sądu Najwyższego prezentowany w wyroku z dnia 15 października 1999 r. (III CKN 398/98). Sąd Najwyższy stwierdził w jego uzasadnieniu, że ugoda sądowa, której zawarcie doprowadziło do umorzenia postępowania, może być zaskarżona przez wierzyciela w drodze skargi pauliańskiej. Odniósł się w nim również do wcześniejszego poglądu Sądu Najwyższego wyrażonego w wyroku z dnia 19 października 1995 r. (III CRN 40/95), w którym przyjęto, że uznanie przez dłużnika powództwa o zniesienie wspólności ustawowej oraz złożenie przez niego jako uczestnika postępowania zgodnego wniosku co do sposobu podziału majątku dorobkowego, nie podlegają zaskarżeniu w drodze skargi pauliańskiej. Opowiadając się za dopuszczalnością zaskarżenia ugody sądowej w drodze skargi pauliańskiej podkreślił, że czynności których dotyczył wyrok SN z dnia 19 października 1995 r. nie wyłączały dalszego prowadzenia postępowania sądowego w celu merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy.

Stwierdzenie, że czynność procesowa polegająca na uznaniu powództwa wywołuje skutek materialnopawny oraz uwzględnienie celu regulacji z art. 527 k.c. nakazują opowiedzieć się za drugim ze stanowisk. Uznanie powództwa w sprawie o zapłatę (także inne świadczenie) jest w istocie jednoznaczne z uznaniem roszczenia. Wydaje się, że nie powinno mieć większego znaczenia, że do takiego uznania dochodzi w trakcie procesu, w wyniku złożenia oświadczenia o uznaniu powództwa. Obecnie pogląd ten niewątpliwie wzmacnia nowelizacja art. 213 § 2 k.p.c. Z przepisu wynika bowiem zasada związania sądu uznaniem powództwa.

W literaturze zwrócono uwagę, że dokonanie przez dłużnika czynności w postępowaniu sądowym nie powinno stawiać wierzyciela w gorszej sytuacji, niż ich dokonanie poza takim postępowaniem. Podniesiono np., że zniesienie współwłasności może nastąpić zarówno w drodze umownej, jak i w postępowaniu sądowym. Jeżeli jednym ze współwłaścicieli jest dłużnik, określony sposób zniesienia współwłasności, na który dłużnik zgodzi się w postępowaniu sądowym, może stanowić pokrzywdzenie wierzyciela. Jeżeli byłby on możliwy do zakwestionowania w wypadku umownego zniesienia współwłasności, to trudno dopuścić brak możliwości wykorzystania skargi paulińskiej do takiego samego działania dłużnika w postępowaniu sądowym.

Wyrok SN z dnia 14 listopada 2008 r., V CSK 163/08

Standard: 83179 (pełna treść orzeczenia)