Sprzeczność celu umowy z naturą stosunku, ustawią, zasadom współżycia społecznego

Uwzględniając granice swobody umów określone w art. 353[1] k.c., o nieważności umowy na podstawie art. 58 k.c. może przesądzać także jej cel, rozumiany jako rezultat, nieznajdujący bezpośredniego wyrazu w umowie, który ma być dzięki niej osiągnięty (por. wyroki SN z dnia 26 marca 2002 r., III CKN 801/00, z dnia 25 lutego 2004 r., II CK 34/03, z dnia 20 listopada 2009 r., III CSK 56/09, z dnia 10 lutego 2010 r., V CSK 267/09 i z dnia 18 kwietnia 2013 r., II CSK 557/12); niekiedy zauważa się również, że cel stosunku prawnego (art. 353[1] k.c.) w rozważanym kontekście należy odnosić do korzyści, jakie strony chcą osiągnąć w wyniku wykonania zobowiązania (zob. wyrok SN z dnia 9 lipca 2021 r., I CSKP 208/21). 

Wyrok SN z dnia 16 czerwca 2023 r., II CSKP 461/22

Standard: 72774 (pełna treść orzeczenia)

Zakresem zastosowania art. 58 k.c. objęte są także przypadki, w których sprzeczny z prawem jest cel umowy (por. np. wyroki SN z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN 902/99, z dnia 25 lutego 2004 r., II CK 34/03, z dnia 28 października 2005 r., II CK 174/05, z dnia 10 lutego 2010 r., V CSK 267/09 i z dnia 18 kwietnia 2013 r., II CSK 557/12), ów cel jest przeważnie rozumiany jako nieznajdujący bezpośredniego wyrazu w umowie stan rzeczy, który ma być osiągnięty dzięki umowie i który jest objęty wolą jednej ze stron i co najmniej świadomością drugiej (por. wyroki SN z dnia 26 marca 2002 r., III CKN 801/00, z dnia 25 lutego 2004 r., II CK 34/03 i z dnia 18 kwietnia 2013 r., II CSK 557/12).

W przypadku, gdy o sprzecznym z prawem celu umowy wiedzą obie strony, za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego może być uznane także samo zawarcie przez nie umowy (sprzeczność obustronna).

Szersze ujęcie, zakładające, że o sprzeczności celu umowy z ustawą lub zasadami współżycia społecznego może decydować także cel jednostronny (por. wyrok SN z dnia 20 listopada 2009 r., III CSK 56/09), nieznany drugiej stronie, wywołuje poważne wątpliwości i pozostaje odosobnione. Szczególnym przypadkiem jest sytuacja, w której czynność prawna została podjęta w celu przestępczym wymierzonym przeciwko drugiej stronie (por. wyrok SN z dnia 28 października 2005 r., II CK 174/05).

Wyrok SN z dnia 28 lutego 2023 r., II CSKP 594/22

Standard: 71531 (pełna treść orzeczenia)