Odczytanie zeznań świadkowi, który odmówił składania zeznań (art. 391 § 2 i art. 182 § 3 k.p.k.)
Odczytanie na rozprawie zeznań świadka, któremu przysługuje prawo do odmowy zeznań (art. 391 oraz art 182 i 186 k.p.k.)
Żeby zobaczyć pełną treść należy się zalogować i wykupić dostęp.
"Formułując w art. 186 § 1 in fine k.p.k. bezwzględny zakaz dowodowy ustawodawca wprowadza zakaz wykorzystania jako dowodu w sprawie poprzednio złożonych zeznań przez osobę, która skorzystała z przysługującego jej prawa odmowy ich złożenia; natomiast unormowanie przyjęte w art. 391 § 2 k.p.k. oznacza, że w sytuacji określonej w art. 182 § 3 k.p.k. możliwe jest odczytanie świadkowi na rozprawie tego, co uprzednio wyjaśnił jako oskarżony (podejrzany)"- postanowienie SN z dnia 20 kwietnia 2005 r., I KZP 8/05.
Pogląd ten wyrażany jest także w doktrynie prawa karnego (przepis § 2 art. 391 k.p.k.- "zezwala na ujawnianie w sytuacjach określonych w § 1 także uprzednich wyjaśnień osoby występującej obecnie jako świadek, a więc oświadczeń, które składała w charakterze podejrzanego lub oskarżonego, co jest możliwe także "w wypadku określonym w art. 182 § 3". Dotyczy to więc również świadka, który korzysta z przysługującego mu prawa do odmowy zeznań jako będący oskarżonym w innym postępowaniu o współudział w przestępstwie objętym procesem, w którym jest świadkiem.
W wypadku wyłączenia sprawy danego oskarżonego (podejrzanego) do odrębnego postępowania osoba ta w razie powołania jej na świadka zachowuje wprawdzie prawo do odmowy zeznań i nie wolno wówczas odczytywać jej poprzednich zeznań w tej sprawie, które mogła już złożyć, np. na etapie śledztwa, wolno natomiast odczytać jej wyjaśnienia złożone zarówno w tym postępowaniu (przed wydzieleniem jej sprawy), jak i w jej własnym, już odrębnym procesie" ).
Wyrok SA w Lublinie z dnia 3 marca 2015 r., II AKa 17/15
Standard: 34056 (pełna treść orzeczenia)
Niemożność zrealizowania obowiązku pouczenia świadka o prawie do odmowy zeznań (art. 191 § 2 k.p.k.) nie stanowi przeszkody prawnej do odczytania i wykorzystania poprzednio złożonych przez tę osobę zeznań ( art. 391 § 1 k.p.k.), gdy nie przysługiwały jej wtedy jeszcze uprawnienia z art. 182 k.p.k.
W toku niejednego postępowania karnego możliwa jest sytuacja, iż świadek, któremu najpierw nie przysługiwało prawo do odmowy zeznań, uzyskał je na dalszym etapie procesu. Jeśli doszło do tego i świadek – z zachowaniem terminu prekluzyjnego określonego przepisem art. 186 § 1 k.p.k. – oświadczy, że korzysta z prawa do odmowy złożenia zeznań, jego poprzednie zeznania nie mogą służyć za dowód ani być odtworzone (zob. wyrok SN z 17 sierpnia 1984, IV KR 180/84).
W razie natomiast nieskorzystania przez takiego świadka z przysługującego mu na mocy art. 182 § 3 k.p.k. prawa otwiera się w postępowaniu możliwość procesowego wykorzystania protokołów ze złożonych przez tę osobę poprzednio oświadczeń woli, zarówno w postaci zeznań, jak i wyjaśnień.
Podkreśla się w piśmiennictwie prawniczym, że te pierwsze zeznania świadek złożył w warunkach, w których nie mógł skorzystać z uprawnienia do odmowy składania zeznań. Zatem nie ma racji ku temu, żeby takie zeznania eliminować z materiału dowodowego, skoro w chwili ich złożenia nie istniały podstawy uprawniające świadka do uchylenia się od zeznawania.
Prawo do odmowy zeznań przewidziane w art. 182 § 3 k.p.k. jest prawem podmiotowym świadka i ma służyć ochronie jego interesu procesowego, a nie interesu oskarżonego (zob. postanowienie SN z 7 maja 2013 r., II KK 296/12). Przepis ten urzeczywistnia w odniesieniu do świadka, który w innej toczącej się sprawie jest oskarżonym o współudział w przestępstwie objętym danym postępowaniem, zasadę nemo se ipsum accusare tenetur, o której mowa w art. 74 § 1 k.p.k., będącym konsekwencją domniemania niewinności (art. 5 § 1 k.p.k.).
Na przeszkodzie w odczytywaniu zeznań świadka złożonych przed uzyskaniem statusu procesowego przewidzianego w art. 182 § 3 k.p.k. nie stoi również zasada prawa do obrony, bowiem w procesie, w którym taka osoba występuje już w roli oskarżonego, wszelkie wcześniejsze jego oświadczenia woli mające postać zeznań nie będą mogły zostać i tak odczytane (art. 389 § 1 k.p.k.). Co prawda te wcześniejsze zeznania mogą stanowić dla organów procesowych potencjalne źródło informacji ułatwiających dotarcie do dowodów obciążających, ale taką hipotetyczną obawę trudno postrzegać w perspektywie regulacji zakazującej przymuszania do dostarczania dowodów przeciwko sobie.
Odmienne podejście, wykluczające w ogóle dopuszczalność korzystania w komentowanym układzie procesowym z art. 391 § 1 k.p.k., oznaczałoby pozbawienie organu procesowego możliwości poczynienia prawdziwych ustaleń faktycznych, co kolidowałoby z wyrażoną w art. 2 § 2 k.p.k. naczelną dyrektywą dążenia w procesie karnym do pełnej realizacji zasady prawdy. Nie kontestując zapatrywania, że zeznania złożone uprzednio przez świadka uprawnionego do odmowy zeznań, który nie stawia się na rozprawę, wolno odczytać stosownie do art. 391 § 1 k.p.k., jeżeli został uprzedzony o treści art. 182 k.p.k. (zob. wyrok SN z 27 maja 2002 r., V KK 51/02; postanowienie SN z 21 stycznia 2003 r., II KKN 314/01), trzeba jednocześnie dopowiedzieć, że chodzi tu o pouczenie dokonane w trakcie uprzedniego zeznania, kiedy świadkowi już wówczas przysługiwało prawo do odmowy złożenia zeznań.
W sytuacji, gdy świadek uprawnienie do odmowy zeznań uzyskał w późniejszej fazie procesu i siłą rzeczy podczas składania wcześniejszych zeznań nie było podstaw do informowania go o treści art. 182 k.p.k., a na rozprawie nie był obecny z powodów określonych w art. 391§ 1 k.p.k., spełnienie wymogu z art. 191 § 2 k.p.k. nie jest po prostu możliwe. Innymi słowy, obowiązek pouczenia świadka o uprawnieniu do odmowy zeznań aktualizuje się – co oczywiste – w chwili rozpoczęcia przesłuchania, a precyzyjniej – po uzyskaniu od niego tzw. personaliów (art. 191 § 1 k.p.k.).
Ostatnim momentem „przed rozpoczęciem zeznań” jest, co jasno wynika z art. 187 § 2 k.p.k., ewentualne złożenie przez świadka przyrzeczenia lub odstąpienie od tej czynności zgodnie z art. 187 § 3 k.p.k. Kiedy przesłuchania świadka na rozprawie nie można zrealizować z powodu pobytu za granicą, niemożności doręczenia wezwania, niestawiennictwa z powodu niedających się usunąć przeszkód lub śmierci (art. 391 § 1 k.p.k.), nie wchodzi również w rachubę informowanie go o prawie do odmowy zeznań. Sytuacja taka nie może stać na przeszkodzie wprowadzenia do materiału dowodowego poprzednich, prawidłowo złożonych relacji – zarówno w postaci zeznań (wówczas informowano świadka o prawie uchylenia się od odpowiedzi na pytania, to jest o treści art. 183 § 1 k.p.k.), jak i w postaci wyjaśnień (art. 391 § 2 k.p.k.).
Wyrok SN z dnia 22 stycznia 2014 r., IV KK 313/13
Standard: 17100 (pełna treść orzeczenia)