Zobowiązanie w trybie art. 72 § 1 pkt 8 k.k. do naprawienia szkody orzeczonego w innym postępowaniu (art. 415 § 1 zd. 2 k.p.k.).
Klauzula antykumulacyjna (art. 415 k.p.k.) Środki probacyjne w okresie próby (art. 72 k.k.)
W orzecznictwie Sądu Najwyższego dominuje pogląd, że zakaz wynikający z art. 415 § 5 zd. 2 k.p.k. ma zastosowanie w przypadku możliwości orzeczenia obowiązku naprawienia szkody określonego na podstawie art. 72 § 2 k.k. (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 23 listopada 2006 r., IV KK 328/06, OSNKW 2007, z. 2, poz.14, z dnia 26 listopada 2008 r., III KK 342/08, z dnia 17 grudnia 2008 r., III KK 343/08, z dnia 3 września 2009 r., V KK 149/09, poz. 1805 z dnia 16 listopada 2011 r., III KK 270/11, z dnia 6 listopada 2012 r., IV KK 268/12, z dnia 7 maja 2013 r., II KK 268/12.
Podkreśla się, że zobowiązanie do naprawienia szkody, w oparciu o przepis art. 72 § 2 k.k., pomimo tego, że ma charakter również probacyjny, jest jednak także jednym z rodzajów obowiązku naprawienia szkody, zaś zawierający klauzulę antykumulacyjną art. 415 § 5 zd. 2 k.p.k. nie stawia w tym zakresie żadnych dodatkowych warunków rozróżniających poszczególne, uregulowane w prawie materialnym, przypadki jego zastosowania.
Taka interpretacja znajduje potwierdzenie w założeniach projektu ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego, ustawy - Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw z dnia 20 grudnia 2001 r. (Druk sejmowy nr 182, s. 68 uzasadnienia projektu), który stał się podstawą uchwalonej ustawy dnia 10 stycznia 2003 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego, ustawy - Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania karnego, ustawy o świadku koronnym oraz ustawy o ochronie informacji niejawnych (Dz. U. Nr 17, poz. 155). Znowelizowany nią przepis art. 415 § 5 zd. 2 k.p.k. głosi, że nawiązki na rzecz pokrzywdzonego, obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę nie orzeka się, jeżeli roszczenie wynikające z popełnienia przestępstwa jest przedmiotem innego postepowania albo o roszczeniu tym prawomocnie orzeczono.
Wyrok SN z dnia 15 kwietnia 2015 r., IV KK 413/14
Standard: 22022 (pełna treść orzeczenia)
Sąd Apelacyjny podziela stanowisko Sądu Apelacyjnego w Katowicach, wyrażone w wyroku z dnia 8 kwietnia 2009 r., sygn. akt II AKa 63/09, iż: "Sformułowany w art. 415 § 5 k.p.k. zakaz orzekania obowiązku naprawienia szkody, w sytuacji gdy o roszczeniu wynikającym z przestępstwa rozstrzygnięto prawomocnie w innym postępowaniu, nie sprzeciwia się zobowiązaniu oskarżonego w trybie art. 72 § 1 pkt 8 k.k. do wykonania orzeczenia, w którym o roszczeniu tym rozstrzygnięto. Choć wykonanie obowiązku będzie stanowiło naprawienie szkody, to zastosowany środek probacyjny nie jest tożsamy ze zobowiązaniem do naprawienia szkody, o którym mowa w art. 72 § 2 k.k. W przeciwieństwie do obowiązku naprawienia szkody orzekanego na podstawie tego przepisu orzeczenie zawierające zobowiązanie z art. 72 § 1 pkt 8 k.k. nie jest uważane za orzeczenie co do roszczeń majątkowych w rozumieniu przepisu art. 107 § 2 k.p.k. i nie podlega wykonaniu w drodze egzekucji."
Wyrażone wyżej stanowisko pozostaje w zgodzie z celowościową wykładnią przepisu art. 415 § 5 k.p.k. W razie zobowiązania sprawcy na tej podstawie do wykonania orzeczenia wydanego w innym postępowaniu nie mamy wszakże do czynienia z rozstrzygnięciem uważanym za orzeczenie co do roszczeń majątkowych w rozumieniu art. 107 § 2 k.p.k., a więc powstaniem drugiego tytułu egzekucyjnego. W tej sytuacji brak jest potrzeby zagwarantowania oskarżonemu ochrony przed sytuacją związaną z dysponowaniem przez pokrzywdzonego dwoma tytułami egzekucyjnymi dotyczącymi tego samego roszczenia.
Należy w całości zaakceptować także argumentację Sadu Apelacyjnego w Katowicach, iż ratio legis wprowadzenia do przepisu art. 415 § 5 zd. 2 k.p.k. klauzuli antykumulacyjnej nie stanowiło przecież osłabienie pozycji pokrzywdzonego w realizacji swoich uprawnień do uzyskania naprawienia szkody wynikającej z przestępstwa, lecz uniknięcia dwukrotnego orzekania w tym samym przedmiocie i funkcjonowania w obrocie prawnych dwóch tytułów egzekucyjnych dotyczących tego samego roszczenia.
Odmienna interpretacja normy zawartej w powołanym przepisie stawiałaby w znacznie gorszej sytuacji tych pokrzywdzonych, którzy wykazując właściwą inicjatywę zdecydowali się na dochodzenie roszczeń majątkowych wynikających z przestępstwa w procesie cywilnym. Trudno byłoby przeczyć temu, że nadanie ciążącej na oskarżonym powinności rygoru środka probacyjnego stymuluje go do pożądanego działania i wydatnie urealnia uzyskanie przez pokrzywdzonego naprawienia szkody. Oczywistym wydaje się także, że konieczność realizacji roszczeń majątkowych, będących następstwem popełnienia przestępstwa jest obok groźby wymierzenia za nie kary najskuteczniejszym sposobem przeciwdziałania powrotowi do przestępstwa.
Odmienne w tej mierze stanowisko Sądu Apelacyjnego w Białymstoku (zob. wyrok z 21 maja 2013 r., II AKa 59/13) nie zasługuje na aprobatę, także i z tej przyczyny, że de facto nie zawiera żadnego uzasadnienia.
Z kolei wsparciem dla poglądu wyrażonego przez Sąd Apelacyjny w K. jest uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 20 września 2012 r., sygn. akt II AKa 179/12, w którym podkreślono, że stanowisko Sądu Apelacyjnego w Katowicach "jest słuszne, ale w przypadku, gdy wyrok zasądzający powództwo wydano w innym postępowaniu i pokrzywdzony miał już możliwość podjęcia działań mających na celu wyegzekwowanie roszczenia".
A contrario, nieuprawnione byłoby stanowisko, że skoro można zobowiązać oskarżonego w trybie art. 72 § 1 pkt 8 k.p.k. do wykonania w określonym terminie wyroku cywilnego nakazującego zapłatę na rzecz pokrzywdzonego, to możliwe jest również zobowiązanie oskarżonego do wykonania w określonym terminie rozstrzygnięcia (wydanego na podstawie art. 415 § 1 k.p.k.) zawartego w wyroku karnym, uwzględniającego zgłoszone powództwo cywilne.
Wyrok SA w Rzeszowie z dnia 10 lipca 2014 r., II AKa 56/14
Standard: 25441 (pełna treść orzeczenia)
Standard: 41841