Niejednolitość i brak symetrii w zakresie środków odwoławczych w postępowaniu nieprocesowym

Sprawy wynikające na tle ustawy z dnia 22 listopada 2013 r. o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi, stwarzających zagrożenie dla życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób (jedn. tekst: Dz.U. z 2021 r., poz. 1638, dalej – „u.p.o.z.p.”) podlegają rozpoznaniu w trybie nieprocesowym (art. 2 ust. 3 u.p.o.z.p.). Dotyczy to również spraw o ustalenie potrzeby dalszego pobytu w Ośrodku, inicjowanych wnioskiem składanym na podstawie art. 32 ust. 1 u.p.o.z.p. lub wszczętych z urzędu. Z art. 32 ust. 2 i art. 47 ust. 1 u.p.o.z.p. wynika jednak, że postanowienie sądu pierwszej instancji wydane w tym przedmiocie nie jest zaskarżalne apelacją, lecz zażaleniem.

System zaskarżania orzeczeń w postępowaniu nieprocesowym nie jest w pełni konsekwentny; ustawodawca odstępuje niekiedy od ogólnej zasady, że od postanowień sądu pierwszej instancji orzekających co do istoty sprawy przysługuje apelacja (art. 518 zdanie pierwsze k.p.c.), przewidując jako właściwy środek zaskarżenia zażalenie (por. np. art. 635 § 6 i art. 637 § 4 k.p.c.; w orzecznictwie – uchwała SN z dnia 11 grudnia 2014 r., III CZP 85/14). Konsekwencją tego jest, że środek odwoławczy od orzeczenia sądu pierwszej instancji, niezależnie od jego charakteru, rozpoznawany jest w reżimie właściwym dla zażalenia.

W zestawieniu z postępowaniem apelacyjnym postępowanie zażaleniowe cechuje się większą elastycznością i mniejszym stopniem sformalizowania. Cechy te charakteryzują również postępowania nieprocesowe w ogólności, toteż ustawodawca traktuje niekiedy zażalenie jako środek zaskarżenia w większym stopniu sprzyjający sprawności postępowania odwoławczego w tym trybie postępowania (por. uchwała SN z dnia 11 grudnia 2014 r., III CZP 85/14).

Postanowienie SN z dnia 3 grudnia 2021 r., II CZ 50/21

Standard: 67782 (pełna treść orzeczenia)

W kodeksie postępowania cywilnego z 1964 r. wprowadzono podział postanowień wydawanych w postępowaniu nieprocesowym na postanowienia orzekające co do istoty sprawy i inne postanowienia; zgodnie z art. 518, od postanowień sądu pierwszej instancji orzekających co do istoty sprawy, niezależnie od tego, czy są to orzeczenia kończące postępowanie w sprawie, przysługuje apelacja (przed 1996 r. - rewizja), a na inne postanowienia tego sądu -w wypadkach wskazanych w ustawie - zażalenie.

Istnieją jednak liczne przypadki naruszające tę zasadę; np. w myśl art. 27 ust. 4 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (jedn. tekst: Dz.U. z 2012 r., poz. 1356 ze zm.) oraz zgodnie z art. 551 § 1, art. 586[1], 612 § 2 lub art. 648 § 2 k.p.c. na postanowienia co do istoty sprawy, a niekiedy także kończące postępowanie, przysługuje zażalenie, a nie apelacja (por. uz. uchwał SN z dnia 23 września 1999 r., III CZP 25/99, z dnia 31 stycznia 2001 r., III CZP 51/00, z dnia 22 listopada 2006 r., III CZP 49/06, z dnia 27 lutego 2008 r., III CZP 149/07, z dnia 18 marca 2011 r., III CZP 140/10).

Brak pełnej symetrii w zakresie środków zaskarżenia od postanowień co do istoty sprawy wydawanych w postępowaniu nieprocesowym należy traktować jako zjawisko naturalne, wpisane w ustanowiony system zaskarżania orzeczeń.

Uchwała SN z dnia 11 grudnia 2014 r., III CZP 85/14

Standard: 24988 (pełna treść orzeczenia)