Ograniczenie postępowania dowodowego na podstawie art. 388 k.p.k.

Przepis art. 388 k.p.k. pozwala sądowi ograniczyć postępowanie dowodowe, co nie oznacza całkowitej rezygnacji, zaniechania tegoż postępowania, a jedynie przepis ten daje możliwość sądowi nieprzeprowadzania wszystkich zgłoszonych w sprawie dowodów. Zatem "oprócz wysłuchania oskarżonego (...) sąd ma obowiązek przeprowadzenia ponadto innych dowodów w niezbędnym zakresie. Częściowe przeprowadzenie postępowania dowodowego to, w przeciwieństwie do trybu określonego w art. 387, nie tylko przeprowadzenie czynności przesłuchania oskarżonego, ale także co najmniej jednego dowodu" (vide: OSNPG 1990/ 4-5/41).

Sąd podejmując decyzję o ograniczeniu postępowania dowodowego musi przeprowadzić to postępowanie chociażby w minimalnym zakresie i nie może ograniczać się tylko do wyjaśnień oskarżonego. Konieczne jest więc przeprowadzanie chociaż jednego innego, niż wyjaśnienia oskarżonego, dowodu, tym bardziej, że bez jego (ich) przeprowadzenia z reguły niemożliwe jest dokonanie oceny, czy wyjaśnienia oskarżonego nie budzą wątpliwości.

W sytuacji gdy przeprowadzenie dowodu ma istotne znaczenie dla oceny winy oskarżonego albo jej stopnia, sąd nie może odstąpić od zasady bezpośredniości - nawet wówczas gdy strony wyrażą na to zgodę - lecz ma obowiązek przeprowadzenia tego dowodu bezpośrednio na rozprawie (vide np. OSNKW 5-6/1984, poz. 62), a powinien to uczynić w ramach ograniczonego postępowania dowodowego.

Stosowanie przepisu art. 388 k.p.k. uwarunkowane jest nie tylko zgodą stron, ale również stwierdzeniem, że wyjaśnienia oskarżonego przyznającego się do winy nie budzą wątpliwości. I w tym zakresie odwołując się do ogólnie dostępnego orzecznictwa należy podkreślić, że w powyższym zakresie nie może być uznane za wystarczające jedynie użycie przez oskarżonego formuły: "przyznaję się do winy". To przyznanie ma być wyczerpujące i konsekwentne, wyjaśnienia muszą nie tylko nie budzić wątpliwości co do ich prawdziwości, ale muszą przede wszystkim przedstawić przedmiot zdarzenia rozpatrywanego w procesie karnym ze wszystkimi okolicznościami koniecznymi do prawnej oceny czynu. Dopiero podanie przez oskarżonego okoliczności popełnienia przestępstwa pozwala sądowi orzekającemu dokonać oceny tych wyjaśnień z punktu widzenia ich wiarygodności, a w dalszej kolejności oceny prawnej z punktu widzenia podmiotowego i przedmiotowego.

Aby ocenić, czy wyjaśnienia oskarżonego spełniają warunek z art. 388 k.p.k. orzekający musi je poznać, a więc muszą być one złożone na rozprawie, konieczne jest więc osobiste złożenie wyjaśnień na temat istotnych okoliczności popełnionych czynów. Nie budzi wątpliwości utrwalony w orzecznictwie pogląd, że w sytuacji gdy oskarżony odmawia złożenia wyjaśnień, czy odpowiedzi na pytanie nie jest uprawnione stosowanie art. 388 k.p.k. To czy wyjaśnienia oskarżonego mają przymiot z tegoż przepisu konieczne jest przecież nabranie przez sąd o tym przekonania, a to możliwe jest jedynie po bezpośrednim wysłuchaniu oskarżonego, który w swoich wyjaśnieniach przedstawi wszystkie okoliczności zdarzenia niezbędne do jego rekonstrukcji, prawnej oceny czynu i okoliczności prowadzących do orzeczenia kary zgodnie z dyrektywami jej wymiaru. Nie jest wystarczające odczytanie protokołu wyjaśnień złożonych w postępowaniu przygotowawczym, a tym bardziej wyjaśnień, w których oskarżony nie przyznawał się do winy.

Sąd I instancji, jak wynika z protokołu rozprawy, z jednej strony ograniczył przewód sądowy do wyjaśnień oskarżonego, a z drugiej "na mocy art. 167 k.p.k. i art. 394 § 2 k.p.k. dopuścił dowód z akt sprawy sygn. VIII K 107/11 uznał je za ujawnione bez odczytywania, albowiem strony o to wnoszą". W innym miejscu "w trybie art. 394 i 393 k.p.k. uznał za ujawnione i zaliczył bez odczytywania całość akt VIII K 252/05" (k 236). Te sprzeczne treści zawarte w postanowieniach zdają się przeczyć zastosowaniu przez Sąd I instancji art. 388 k.p.k., skoro został dopuszczony nowy dowód, a ponadto z uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika, że jego podstawę nie stanowiły tylko wyjaśnienia oskarżonego, do których ograniczono postępowanie dowodowe, ale zeznania wielu wskazanych świadków. Trzeba ponownie podkreślić, że z przepisu art. 388 k.p.k. jednoznacznie wynika możliwość przeprowadzenia postępowania dowodowego częściowo, co oznacza, że sąd przeprowadza-poza wyjaśnieniami oskarżonego - tylko niektóre dowody i to tylko one mogą stanowić podstawę wyroku.

Wyrok SA w Warszawie z dnia 5 marca 2014 r., II AKa 47/14

Standard: 24890 (pełna treść orzeczenia)

Zgodnie z art. 388 k.p.k., za zgodą obecnych stron sąd może przeprowadzić postępowanie dowodowe tylko częściowo, jeżeli wyjaśnienia oskarżonego przyznającego się do winy nie budzą wątpliwości. Przepis ten zamieszczony jest w przepisach kodeksu normujących postępowanie na rozprawie, konkretnie-przewód sądowy. Oznacza to, że wyjaśnienia oskarżonego muszą zostać złożone na rozprawie, nie wystarcza natomiast odczytanie wyjaśnień z postępowania przygotowawczego. Pogląd ten jest prezentowany w judykaturze w sposób konsekwentny (por. wyroki Sądu Najwyższego w sprawach V KK 196/09 Lex nr. 519630, KRN 55/89 OSNPG 1990/4/41, WR 607/87 ).

Niekonsekwencje twierdzeń oskarżonego wyłączały możliwość uznania tychże twierdzeń za "nie budzące wątpliwości", a w rezultacie wykluczały możliwość zastosowania art. 388 k.p.k.

W każdym przypadku stosowania instytucji przeprowadzenia postępowania dowodowego tylko w części należy ściśle określić zakres tegoż postępowania, tj. dowody, jakie zostaną przeprowadzone. Jak trafnie wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 stycznia 1974 r. (V KRN 8/74, OSNKW 1974/7-8/145), "w razie częściowego tylko przeprowadzenia postępowania dowodowego na podstawie art. 333 k.p.k. (obecnie art. 388 k.p.k.) postępowanie to, łącznie z wyjaśnieniami oskarżonego przyznającego się do winy, powinno dostarczyć sądowi wszystkich niezbędnych okoliczności do ustalenia rzeczywistego przebiegu zdarzenia rozpatrywanego w procesie, prawnej oceny czynu oskarżonego i zespołu okoliczności pozwalających na orzeczenie kary zgodnie z dyrektywami jej wymiaru".

Tymczasem, jak wynika z treści postanowienia o zastosowaniu art. 388 k.p.k. (k. 904 v), orzekający w niniejszej sprawie Sąd Okręgowy postępowanie dowodowe ograniczył do zeznań tylko czterech świadków. W oczywisty więc sposób na podstawie tychże dowodów nie sposób było ustalić wszystkich istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności, choćby już tylko działania oskarżonego w warunkach recydywy, czy określonych w art. 53 § 1 i 2 k.k. elementów mających wpływ na wymiar kary.

Z drugiej natomiast strony takie określenie przez sąd zakresu prowadzonego postępowania dowodowego wyłączyło możliwość korzystania z innych dowodów niż te, co do których zapadła decyzja o ich przeprowadzeniu. Zatem sąd nie mógł przeprowadzić, a następnie odwołać się do żadnego ze zgromadzonych dowodów nieosobowych. Stało się jednak inaczej. Jak wynika z uzasadnienia zaskarżonego wyroku, Sąd Okręgowy powołuje się na szereg dowodów spoza sfery, do której ograniczenie postępowania dowodowego zostało sprowadzone (protokoły przeszukania, odpisy wyroków, itd.). Także więc w tym aspekcie przepis art. 388 k.p.k. zastosowany został nieprawidłowo.

Dowody, co do których postępowanie dowodowe zostało ograniczone (zeznania czterech świadków), w ogóle nie zostały przez Sąd Okręgowy przeprowadzone. Świadkowie nie zostali ani przesłuchani, ani nawet (co również byłoby nieprawidłowe z powodów, o których niżej będzie mowa) nie odczytano (nie uznano za ujawnione bez odczytywania) ich zeznań (k. 904 v). Sąd jedynie wydał postanowienie o ograniczeniu przewodu do tych zeznań, powołał stosowne karty z akt sprawy, czego z oczywistych względów z przeprowadzeniem dowodu utożsamiać w żadnym razie nie można.

Procedowanie w trybie art. 388 k.p.k. w niczym nie zmienia ogólnych reguł postępowania dowodowego. Dowody, co do których postępowanie ograniczono, winny być przeprowadzone w sposób dla nich właściwy, określony w przepisach kodeksu postępowania karnego. Jeśli więc postępowanie dowodowe ograniczono do zeznań świadków, to świadkowie winni zostać przesłuchani na rozprawie. Przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka w sposób określony w art. 391 § 1 k.p.k. mogłoby mieć miejsce tylko w razie zaistnienia przesłanek wskazanych w tym przepisie.

Wyrok SA w Lublinie z dnia 30 października 2012 r., II AKa 236/12

Standard: 24891 (pełna treść orzeczenia)