Uprawnienia finansowego organu postępowania przygotowawczego (art. 122 k.k.s.)

Przepis art. 122 KKS, dokonując tzw. cesji uprawnień prokuratorskich na finansowe organy postępowania przygotowawczego (jego § 1 pkt 1) oraz organy nadrzędne nad nimi (§ 1 pkt 2), poprzez wskazanie, że przez przewidziane w określonych przepisach KPK wyrażenie „prokurator” rozumie się także finansowy organ postępowania przygotowawczego lub organ nad nim nadrzędny, jednocześnie zakłada, iż niektórych czynności, przewidzianych w stosowanym tu odpowiednio kodeksie postępowania karnego (art. 113 § 1 KKS), może dokonać jedynie prokurator, do którego z takim wnioskiem musi wówczas wystąpić organ finansowy prowadzący dane postępowanie karne skarbowe (art. 122 § 2 KKS). Tylko jednak przy niektórych wskazanych tam czynnościach zakłada się, że prokurator „z mocy prawa obejmuje nadzorem” takie postępowanie przygotowawcze.

W stanie prawnym obowiązującym do dnia 30 czerwca 2015 r., dotyczyło to sytuacji, gdy prokurator na wniosek organu finansowego powoływał biegłych lekarzy psychiatrów, a także, gdy występował z wnioskiem do sądu o zastosowanie tymczasowego aresztowania. Aktualnie natomiast, tj. po wejściu w życie z dniem 1 lipca 2015 r., wskazanej już wcześniej nowelizacji wrześniowej z 2013 r., zmodyfikowana została jedna z tych okoliczności, a mianowicie związana z kwestią stosowania tymczasowego aresztowania w sprawie karnej skarbowej, jako że przyjmuje się obecnie, że nadzór prokuratora ex lege wchodzi tu w rachubę dopiero, gdy sąd zastosował tymczasowe aresztowanie (nowy art. 122 § 2 zd. 2 KKS). Pojawiła się też nowa sytuacja wywołująca taki nadzór, a mianowicie zaistnienie okoliczności powodujących obligatoryjną obronę formalną, przewidzianych w art. 79 § 1 KPK (nowy art. 151c § 2 in principio KKS). Spowodowane to zostało faktem eliminacji dotychczasowego wyłączenia możliwości prowadzenia postępowania przygotowawczego w odniesieniu do osób, których owe okoliczności dotyczyły w formie dochodzenia, czyli nakazu prowadzenia w takich sprawach śledztwa, która to forma postępowania przygotowawczego podlegała zawsze nadzorowi prokuratora i podlega mu także obecnie. Nowa regulacja nie eliminuje już możliwości prowadzenia dochodzenia w takich sytuacjach, stąd i konieczność objęcia go wówczas nadzorem prokuratorskim.

Przy pozostałych czynnościach wskazanych w art. 122 § 2 zd. 1 KKS, mimo że w wielu sytuacjach to poprzez wniosek organu finansowego o ich przeprowadzenie, prokurator dowiaduje się dopiero po raz pierwszy o istnieniu dochodzenia, ustawa nie zakłada, aby z mocy prawa następowało tu przejęcie przez ten organ nadzoru nad dochodzeniem prowadzonym przez organ finansowy. Nadzór ten zatem sprawuje wówczas nadal organ nadrzędny nad organem prowadzącym dochodzenie, a prokuratorowi pozostaje jedynie, gdy dostrzega taką potrzebę, możliwość przejęcia sprawy do swego prowadzenia (§ 3 art. 122 KKS).

Jeżeli uwzględni się, że przewidziane w art. 122 § 2 zd. 1 KKS czynności prokuratora dotyczą m.in. takich decyzji procesowych, jak kwestia zwolnienia świadka od obowiązku zachowania tajemnicy (art. 180 § 1 KPK), zarządzenia wywiadu środowiskowego o podejrzanym (art. 214 § 1 KPK), wydania postanowienia o przeszukaniu (art. 220 § 1 KPK), zarządzania zatrzymania i doprowadzenia podejrzanego (art. 247 § 1 KPK), czy zastosowania podsłuchu w wypadkach niecierpiących zwłoki (at. 237 § 1 i 2 KPK), to niewątpliwie podejmowanie ich wiąże się nie tylko z faktem uzyskania przez prokuratora wiedzy o prowadzeniu w danej sprawie dochodzenia przez organ finansowy, ale też wymaga zapoznania się z materiałem dowodowym sprawy dla rozstrzygnięcia potrzeby wydania stosownego zarządzenia lub postanowienia. Mimo to, przepisy KKS nie zakładają w tych sytuacjach obejmowania przez prokuratora z mocy prawa nadzoru nad dochodzeniem, w którym owe decyzje on podejmuje.

Należy zauważyć, że nadzór taki nie aktualizuje się również wówczas, gdy mimo stosownego wniosku finansowego organu dochodzenia, prokurator nie zarządzi badań psychiatrycznych podejrzanego, bądź też, gdy mimo złożenia przez niego - z inicjatywy finansowego organu dochodzenia - wniosku o tymczasowe aresztowanie, sąd nie zastosuje takiego aresztowania, jak i wtedy gdy zamiast takiego wystąpienia prokurator ograniczył się do zastosowania nieizolacyjnego środka zapobiegawczego. Nie budzi jednak wątpliwości, że i w tych wypadkach nie tylko dowiaduje się on o danym dochodzeniu organu finansowego, ale również zapoznaje się z materiałami owego postępowania. Także w tego typu sytuacjach prokurator może zatem jedynie przejąć ewentualnie sprawę do swego prowadzenia (art. 122 § 3 oraz art. 151c § 2 zd. 1 in fine KKS). W takim jednak wypadku mamy do czynienia z fakultatywnym tylko nadzorem prokuratora.

W odróżnieniu od stanu prawnego sprzed dnia 1 lipca 2015 r., zmieniony nowelą wrześniową z 2013 r. przepis art. 122 § 1 KKS, w ramach tzw. cedowania niektórych uprawnień prokuratora na finansowe organy postępowania przygotowawczego, nie wymienia już wśród nich jego uprawnień przewidzianych w art. 298 § 1 KPK.

Przepis art. 298 § 1 KPK zakładał i zakłada nadal, że postępowanie przygotowawcze prowadzi lub nadzoruje prokurator, a w zakresie przewidzianym w ustawie, prowadzi je Policja, zaś w wypadkach przewidzianych przez prawo uprawnienia Policji przysługują też innym organom. Wprawdzie w doktrynie różnie interpretowano omawianą cesję, bowiem obok głosów, że oznacza ona scedowanie na organy finansowe uprawnień do prowadzenia i nadzorowania postępowania przygotowawczego (zob. np. W. Kotowski, B. Kurzępa, Kodeks karny skarbowy. Komentarz, Warszawa 2007, s. 300), wskazywano również, że rozwiązanie to oznacza jedynie, iż ów organ finansowy, prowadząc postępowanie przygotowawcze i występując z aktem oskarżenia ma uprawnienia prokuratora (tak np. A. Wielgolewska (w:) A. Piaseczny, A. Wielgolewska, Kodeks karny skarbowy. Komentarz, Warszawa 2010, s. 432), czy że jest to w istocie nadregulacja, jako że uprawnienia finansowych organów dochodzenia wynikają z art. 118 § 1 i art. 133 § 1 KKS (tak np. G. Bogdan (w:) G. Bogdan, A. Nita, Z. Radzikowska, A.R. Światłowski, Kodeks karny skarbowy z komentarzem, Gdańsk 2000, s. 415, tenże (w:) G. Bogdan, A. Nita, J. Raglewski, A.R. Światłowski, Kodeks karny skarbowy. Komentarz, Gdańsk 2007, s. 643), a także wręcz, że samo odesłanie, o jakim tu mowa, jest mylące, skoro kodeks karny skarbowy w ogóle nie przewiduje sytuacji, w której organ prowadzący postępowanie przygotowawcze w sprawach objętych tym kodeksem miałby uprawnienia do nadzorowania owego postępowania (zob. np. T. Razowski (w:) P. Kardas, G. Łabuda, T. Razowski, Kodeks karny skarbowy, Komentarz, Warszawa 2010, s. 892-893).

Niemniej wszelkie wątpliwości w tej materii rozwiewa aktualne rozwiązanie, które nie ceduje na finansowe organy postępowania przygotowawczego uprawnień prokuratora wynikających z art. 298 § 1 KPK. Skoro zaś art. 113 § 1 KKS nakazuje odpowiednie stosowanie w sprawach karnych skarbowych wszelkich przepisów KPK, o ile przepisy KKS nie stanowią inaczej, to tym samym prokurator zachowuje tu swoje uprawnienia nadzorcze, aczkolwiek z uwzględnieniem regulacji samego kodeksu karnego skarbowego. Ten zaś - jak wspomniano już wcześniej - stanowi w art. 122 § 1 pkt 2 KKS, że uprawnienia prokuratora przewidziane w art. 326 KPK - a więc w przepisie regulującym zakres tego nadzoru i uprawnienia prokuratora z tytułu jego sprawowania - przysługują w sprawach karnych skarbowych także finansowym organom nadrzędnym, z wyłączeniem jedynie możliwości przejęcia sprawy do własnego prowadzenia. Nie cedowano i nie ceduje się jednak bynajmniej na owe organy uprawnień prokuratora ze wskazanego art. 298 § 1 KPK.

Cesja taka jednak nie była niezbędna, jako że wyprowadzić ją można było z faktu przekazania w art. 122 § 1 pkt 2 KKS organom nadrzędnym uprawnień prokuratora przewidzianych w art. 326 KPK, w tym z § 1 owego przepisu, który zakłada, że organ ten sprawuje nadzór nad postępowaniem przygotowawczym w zakresie, w jakim go sam nie prowadzi.

Uchwała SN (7) SN z dnia 28 stycznia 2016 r., I KZP 13/15

Standard: 24686 (pełna treść orzeczenia)

Podmiotem, któremu sąd zwraca sprawę w celu usunięcia istotnych braków postępowania na podstawie art. 339 § 3 pkt 4 k.p.k. - który to przepis na podstawie art. 113 § 1 k.k.s. ma odpowiednie zastosowanie w postępowaniu o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe - jest finansowy organ dochodzenia, oczywiście pod warunkiem, że prowadził on dochodzenie, a następnie popierał akt oskarżenia przed sądem. Tylko w przypadku, gdyby prokurator przejął sprawę, w której finansowy organ dochodzenia prowadził dochodzenie, prokurator byłby adresatem zwrotu sprawy w celu usunięcia istotnych braków postępowania przygotowawczego. 

W razie przejęcia sprawy przez prokuratora do swego prowadzenia nie stosuje się przepisów art. 122 § 1 i 2 k.k.s., a więc w takich sprawach finansowych organ dochodzenia przestaje korzystać z uprawnień przysługujących w postępowaniu przygotowawczym i sądowym tylko prokuratorowi. 

Wsytuacji, gdy akt oskarżenia o przestępstwo skarbowe bądź wykroczenie skarbowe wniósł prokurator, a finansowy organ dochodzenia przyłączył się doń i działa obok prokuratora w charakterze oskarżyciela publicznego z mocy art. 157 § 2 k.k.s., finansowy organ dochodzenia będzie miał takie uprawnienia, jakie kodeks postępowania karnego nadaje "oskarżycielowi publicznemu" lub ogólnie stronie, a nie te, które wyraźnie przypisuje prokuratorowi.

Tym samym w takich przypadkach prokurator, a nie finansowy organ dochodzenia, będzie adresatem zwrotu sprawy w celu uzupełnienia istotnych braków postępowania przygotowawczego.

Odmiennie natomiast przedstawia się sytuacja w stosunku do niefinansowych organów dochodzenia, ponieważ dyspozycja art. 122 § 1 k.k.s. odnosi się tylko i wyłącznie do finansowych organów dochodzenia i nadzoru. Niefinansowe organy dochodzenia, które wskazano w treści art. 53 § 38 k.k.s., a których właściwość rzeczową określił art. 134 k.k.s., nie zostały w żadnym z przepisów kodeksu karnego skarbowego wyposażone w kompetencje przysługujące w postępowaniu przygotowawczym i sądowym prokuratorowi. Z mocy art. 121 § 2 k.k.s. mają one w sprawach o wykroczenia skarbowe uprawnienia do sporządzania i wnoszenia aktu oskarżenia oraz do popierania go przed sądem, a także do występowania w toku całego postępowania, nie wyłączając czynności po uprawomocnieniu się orzeczenia. Niefinansowym organom dochodzenia, podobnie zresztą jak finansowym organom, przysługują więc w sprawach określonych w art. 121 § 2 k.k.s. uprawnienia oskarżyciela publicznego. Podkreślić należy, że akt oskarżenia wnoszony przez niefinansowe organy dochodzenia, podobnie zresztą jak taki akt wnoszony przez finansowy organ dochodzenia, nie wymaga zatwierdzenia przez prokuratora. Zarówno finansowe, jak i niefinansowe organy dochodzenia nie mają nawet obowiązku zawiadamiać prokuratora o wniesieniu aktu oskarżenia.

Uprawnienia określone w treści art. 121 § 2 k.k.s. obejmują zarówno finansowe jak i niefinansowe organy dochodzenia. Jednakże wykładnia językowa przepisu art. 122 § 1 k.k.s. prowadzić musi do jednoznacznego wniosku, że tylko finansowe organy dochodzenia wyposażone są w niektóre uprawnienia i obowiązki prokuratora, w tym uprawnienia określone w art. 339 § 3 pkt 4 k.p.k. Tym samym tylko finansowe organy dochodzenia mogą być adresatami zwrotu sprawy w celu usunięcia istotnych braków postępowania przygotowawczego, oczywiście pod warunkiem, że w sprawach tych prowadziły dochodzenie, a następnie wniosły i popierały akt oskarżenia.

Niewątpliwe jest, że przepisy kodeksu karnego skarbowego przyznały niefinansowym organom dochodzenia, w tym Policji, uprawnienia do sporządzania i wnoszenia aktu oskarżenia oraz popierania go przed sądem oraz występowania w toku całego postępowania, rozszerzając kompetencje Policji w porównaniu z przepisami kodeksu postępowania karnego. Ta zwiększona samodzielność Policji nie może jednak prowadzić do wniosku, iż Policja jako niefinansowany organ dochodzenia może być adresatem czynności przewidzianej w treści art. 339 § 3 pkt 4 k.p.k. - a więc zwrotu sprawy w celu uzupełnienia istotnych braków postępowania przygotowawczego. Uprawnienie to przyznano jedynie finansowym organom dochodzenia, do których nie zaliczono Policji, będącej jednym z niefinansowych organów dochodzenia. 

Uchwała SN z dnia 16 listopada 2000 r., I KZP 38/00 

Standard: 42788 (pełna treść orzeczenia)