Ochrona baz danych w ustawie o ochronie baz danych

Ustawa o ochronie baz danych wdraża do prawa polskiego dyrektywę 96/9/WE z dnia 11 marca 1996 r. w sprawie ochrony prawnej baz danych (Dz. Urz. UE 1996 L nr 77, s. 20 – dalej: „dyrektywa 96/9/WE”). Bazą danych w rozumieniu tej ustawy (art. 2 ust. 1 pkt 1), interpretowanej w zgodzie z dyrektywą 96/9/WE (art. 1 ust. 2), jest zbiór niezależnych danych lub jakichkolwiek innych elementów zgromadzonych według określonej systematyki lub metody, indywidualnie dostępnych w sposób dowolny, którego sporządzenie, weryfikacja lub prezentacja wymaga istotnego pod względem jakości lub ilości nakładu inwestycyjnego. Ustawa ta udziela producentowi bazy danych, czyli osobie, która poniosła wspomniane nakłady (art. 2 ust. 1 pkt 4 u.o.b.d.), szczególnej, swoistej, niezależnej od wynikającej z przepisów ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. 2006.90.631 ze zm.) oraz innych ustaw (zob. art. 1 i 13 u.o.b.d.), ochrony prawnej, zwanej, w celu podkreślenia wspomnianej jej odrębności, ochroną sui generis (zob. tytuł rozdziału III dyrektywy 96/9/WE).

Artykuł 6 ust. 1 u.o.b.d. przyznaje producentowi bazy – na równi z którym art. 2 ust. 2 u.o.b.d. nakazuje traktować także jego następcę prawnego – wyłączne prawo do pobierania danych i wtórnego ich wykorzystania w całości lub w istotnej – pod względem jakości lub ilości – części. Pobieranie danych oznacza, zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 2 u.o.b.d., przejęcie lub przeniesienie ich na inny nośnik. Chodzi tu zarówno o przejęcie i przeniesienie nieograniczone w czasie, jak i o przejęcie i przeniesienie na pewien tylko czas, a także o każdy sposób i każdą formę przejęcia oraz przeniesienia. Przeniesienie zakłada – jak się wyjaśnia w piśmiennictwie – umieszczenie danych na nowym nośniku z jednoczesnym ich usunięciem z dotychczasowego nośnika, a przejęcie – umieszczenie na nowym nośniku bez usunięcia z poprzedniego. „Pobieraniu danych” z zawartości bazy odpowiadają w zakresie prawa autorskiego pojęcia zwielokrotnienia i reprodukcji utworu. Natomiast wtórne wykorzystanie danych rozumiane jest, zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 3 u.o.b.d., jako publiczne udostępnianie bazy w dowolny sposób, a w szczególności przez rozpowszechnianie, bezpośrednie przekazywanie lub najem. Chodzi tu więc o wszystkie postaci publicznego udostępniania zawartości bazy danych. Choć art. 2 ust. 1 pkt 2 u.o.b.d. łączy, w nawiązaniu do brzmienia art. 7 ust. 2 lit. a dyrektywy 96/9/WE, pobieranie danych z przejęciem ich lub przeniesieniem w całości lub istotnej pod względem jakości bądź ilości części zawartości bazy, a art. 2 ust. 1 pkt 2 u.o.b.d. nie wiąże wtórnego wykorzystania bazy danych – odbiegając od brzmienia art. 7 ust. 2 lit. b dyrektywy 96/9/WE – z publicznym udostępnieniem jej zawartości w całości lub istotnej pod względem jakości bądź ilości części, to różnica ta nie ma praktycznego znaczenia z punktu widzenia stosowania art. 6 ust. 1 u.o.b.d., ponieważ – jak wyżej wskazano – przewidziany w tym przepisie zakaz dotyczy zarówno pobierania, jak i wtórnego wykorzystania w całości lub istotnej pod względem jakości bądź ilości części bazy. Ujawnienie się doniosłości skali pobierania lub wtórnego wykorzystania zawartości bazy danych (w całości lub w istotnej części) dopiero przy zastosowaniu prawa przyznanego producentowi bazy stało się na gruncie dyrektywy 96/9/WE podstawą poglądu odrzucającego łączenie zarówno pojęcia wtórnego wykorzystania zawartości bazy danych, jak i pojęcia pobierania danych z bazy, z wspomnianą ich skalą (zob. wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 9 listopada 2004 r., C-203/02 /sprawa The British Horseracing Board Ltd i inni przeciwko William Hill Ltd/ oraz punkt 90 opinii rzecznika generalnego w tej sprawie).

Celem prawa przyznanego producentowi bazy danych jest ochrona istotnej, wymagającej zaangażowania znacznych zasobów ludzkich, środków technicznych lub finansowych, inwestycji, dokonanej w celu uzyskania, zweryfikowania lub przedstawienia zawartości bazy danych (zob. pkt 7,83-40 i 48 preambuły dyrektywy 96/9/WE).

Prawo, które art. 6 ust. 1 u.o.b.d. przyznaje producentowi bazy danych, jest, podobnie jak prawo autorskie, prawem bezwzględnym, skutecznym erga omnes. Ma ono charakter majątkowy i jest – jak stanowi wyraźnie powołany przepis – zbywalne. Każda zatem osoba trzecia, która bez zezwolenia podmiotu tego prawa, pobiera lub wtórnie wykorzystuje całą zawartość bazy lub istotną – pod względem jakości lub ilości – jej część, narusza to prawo i może się spotkać ze strony uprawnionego z roszczeniami wymienionymi w art. 11 u.o.b.d. Z mocy art. 3 u.o.b.d., tylko określona w tym przepisie eksploatacja zawartości bazy danych wyłączona jest z treści omawianego prawa.

Prawo to może być nie tylko przedmiotem zbycia, ale i umów zobowiązujących, w tym licencyjnych. Swoboda kształtowania treści tych umów (art. 3531 k.c.) jest jednak dość istotnie ograniczona. W szczególności przepisy art. 7 ust. 1 i 2 u.o.b.d. wykluczają – pod przewidzianą wyraźnie w ust. 4 sankcją nieważności – w stosunkach z użytkownikami, korzystającymi z bazy danych zgodnie z prawem, umowne zakazy eksploatacji bazy danych wykraczające poza granice określone w art. 6 ust. 1 u.o.b.d., tj. zabraniające tym użytkownikom pobierania lub wtórnego wykorzystania nieistotnej pod względem jakości lub ilości części zawartości bazy. Jednocześnie pozostający w ścisłym związku z tą regulacją przepis art. 7 ust. 3 nakazuje tak interpretować omawiane umowy w odniesieniu do eksploatacji nieistotnej części bazy danych, aby eksploatacja ta nie prowadziło do naruszenia normalnego korzystania z bazy ani nie godziła w słuszne interesy producenta bazy.

Ochronę producenta bazy danych wynikającą z art. 6 ust. 1 u.o.b.d. uzupełnia w duchu założeń rozwiązania, które znalazło wyraz w art. 7 ust. 3 u.o.b.d. – aby przeciwdziałać obchodzeniu art. 6 ust. 1 u.o.b.d. – przepis art. 8 ust. 2 u.o.b.d. Stanowi on, że nie jest dozwolone powtarzające się i systematyczne pobieranie lub wtórne wykorzystanie sprzeczne z normalnym korzystaniem i powodujące nieusprawiedliwione naruszenie słusznych interesów producenta. Jakkolwiek nie wynika to wyraźnie z przytoczonego przepisu, należy w zgodzie z art. 7 ust. 5 dyrektywy 96/9/WE przyjąć, że art. 8 ust. 2 u.o.b.d. dotyczy – przy spełnieniu dodatkowych przewidzianych w nim przesłanek – pobierania lub wtórnego wykorzystania nieistotnej pod względem jakości lub ilości części zawartości bazy danych (por. wyroki Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 9 listopada 2004 r., C-203/02 /sprawa The British Horseracing Board Ltd i inni przeciwko William Hill Ltd/ i z dnia 9 października 2008 r., C-304/07 /sprawa Directmedia Publishing GmbBH przeciwko Albert-Ludwigs-Universität Freiburg/). Tylko przy takim rozumieniu przepis art. 8 ust. 2 u.o.b.d. ma racjonalny sens, przejawiający się w rozciągnięciu ochrony producenta bazy danych w określonych, wyjątkowych przypadkach poza granice wyznaczone w art. 6 ust. 1 u.o.b.d.

Oparte na postanowieniach dyrektywy 96/9/WE przepisy ustawy o ochronie baz danych ujmują pobieranie danych z bazy i wtórne wykorzystanie zawartości bazy danych szeroko. Szerokie znaczenie tych określeń konsekwentnie podkreśla w swym orzecznictwie, na tle różnych stanów faktycznych, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, wskazując, że ma ono uzasadnienie w celu ustanowienia na rzecz producenta wyłącznego prawa, o którym mowa w art. 7 ust. 1 dyrektywy 96/9/WE i art. 6 ust. 1 u.o.b.d. (por. wyroki z dnia 9 listopada 2004 r., C-203/02 /sprawa The British Horseracing Board Ltd i inni przeciwko William Hill Ltd/ i z dnia 18 października 2012 r., C-173/11 /sprawa Football Dataco Ltd, Scottish Premier League Ltd, Scottish Football League Ltd, PA Sport UK Ltd przeciwko Sportradar GmbH, Sportradar AG. W wyroku z dnia 5 marca 2009 r., C-545/07 /sprawa Apis-Hristovich EOOD przeciwko Lakorda AD/ Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wskazał w szczególności, że objęte także pojęciem pobierania przejęcie czasowe danych z nośnika oryginalnego producenta bazy ma miejsce również w razie krótkotrwałego zapisania tych danych w pamięci operacyjnej komputera (zob. w związku z tym też pkt 44 preambuły dyrektywy 96/9/WE), a w wyroku z dnia 9 października 2008 r., C304/07 /sprawa Directmedia Publishing GmbBH przeciwko Albert-Ludwigs-Universität Freiburg/ – że przejęcie elementów chronionej bazy danych do innej bazy w następstwie przeglądania tej pierwszej na ekranie oraz indywidualnej oceny elementów w niej zawartych może stanowić pobieranie danych w rozumieniu art. art. 7 dyrektywy 96/9/WE.

 Jak wiadomo celem prawa, które przyznaje art. 6 ust. 1 u.o.b.d., jest ochrona istotnej inwestycji producenta bazy, czyli innymi słowy -ochrona producenta lub jego następcy prawnego przed znaczną szkodą wynikłą z korzystania z rezultatów jego inwestycji przez inne, nieuprawnione osoby. Założeniem art. 7 ust. 1 dyrektywy 96/9/WE i art. 6 ust. 1 u.o.b.d. jest, że taką szkodę powoduje właśnie korzystanie z całej bazy lub jej istotnej pod względem jakości lub ilości części (por. punkt 42 preambuły dyrektywy 96/9/WE). W razie stwierdzenia korzystania z całej bazy na tej tylko podstawie, że wyszukiwarka umożliwia dotarcie do każdego elementu przeszukiwanej bazy, założenie to może się jednak nie potwierdzić. To czy pobieranie lub wtórne wykorzystanie danych z cudzej bazy za pomocą wyszukiwarki internetowej wyrządza producentowi lub jego następcy prawnemu znaczną szkodę w związku poniesioną przez niego istotną inwestycją, zależy bowiem od całokształtu okoliczności funkcjonowania danej wyszukiwarki, w tym w szczególności od takich okoliczności, które ma na względzie art. 8 ust. 2 u.o.b.d.

Ze względu na specyfikę funkcjonowania wyszukiwarek internetowych podobne problemy nasuwa także możliwość stwierdzenia korzystania z istotnej pod względem jakości (element lub elementy o szczególnej wartości ze względu na poniesioną inwestycję) lub ilości (mierzonej stosunkiem do całości) części zawartości bazy. Dobrze to ilustruje stanowisko Sądu Apelacyjnego, trafnie odmawiającego uwzględnienia powództwa na podstawie art. 6 ust. 1 u.o.b.d., choćby nawet pozwana spółka rzeczywiście korzystała – tak jak twierdzi strona powodowa – z aż 93% danych zawartych w bazie, ze względu na niewykazanie w okolicznościach sprawy naruszenia godnych ochrony interesów strony powodowej związanych z prowadzeniem bazy.

W konsekwencji za właściwą co do zasady podstawę oceny zasadności udzielenia producentowi bazy ochrony przed pobieraniem z niej danych lub wtórnym ich wykorzystaniem należy uznać art. 8 ust. 2 – dotyczący korzystania z nieistotnej części bazy - a nie art. 6 ust. 1 u.o.b.d. Stanowisko takie jest w pełni uzasadnione w okolicznościach niniejszej sprawy.

W sprawie brak jednak również podstaw do uwzględnienia powództwa na podstawie art. 8 ust. 2 u.o.b.d., dotyczącego korzystania z nieistotnej części bazy.

Z przewidzianych w tym przepisie przesłanek ochrony producenta bazy danych w sprawie spełniony jest tylko wymóg powtarzającego się i systematycznego pobieranie oraz wtórnego wykorzystania bazy strony powodowej przez pozwaną spółkę.

Przy ocenie spełnienia dalszych przesłanek, a mianowicie wymagania, aby powtarzające się i systematyczne pobieranie lub wtórne wykorzystanie było sprzeczne z normalnym korzystaniem oraz wymagania, aby powodowało ono nieusprawiedliwione naruszenie słusznych interesów producenta, należy mieć na względzie, wielokrotnie już wspominany, cel ustanowienia ochrony producenta bazy danych oraz funkcję art. 8 ust. 2 u.o.b.d. (odpowiadającego art. 7 ust. 5 dyrektywy 96/9/WE), polegającą na zapobieganiu obchodzenia art. 6 ust. 1 u.o.b.d. (odpowiadającego art. 7 ust. 1 dyrektywy 96/9/WE). W tym kontekście, za sprzeczne z normalnym korzystaniem z bazy danych i (w dyrektywie 96/9/WE użyty jest spójnik „lub”) nieusprawiedliwione (nieuzasadnione) naruszenie słusznych interesów producenta uznaje się wszystkie te czynności pobierania lub wtórnego wykorzystania danych, które przez swe kumulatywne oddziaływanie (powtarzające się i systematyczne) poważnie szkodzą inwestycji producenta bazy danych. Zalicza się do nich akty pobierania danych, pozwalające ze względu na swe kumulatywne oddziaływanie na odtworzenie bez upoważnienia podmiotu, który sporządził bazę lub jego następcy prawnego, całości bazy lub co najmniej jej istotnej części, oraz akty wtórnego wykorzystania danych, prowadzące ze względu na swe kumulatywne oddziaływanie do publicznego udostępnianie całości lub istotnej części bazy bez upoważnienia podmiotu, który sporządził bazę lub jego następcy prawnego (por. w szczególności punkty 83-89 uzasadnienia wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 9 listopada 2004 r., C-203/02 /sprawa The British Horseracing Board Ltd i inni przeciwko William Hill Ltd/).

Umieszczając bazę danych w Internecie producent powinien się więc liczyć z odsyłaniem do jej zawartości za pomocą tzw. głębokich odesłań (z poinformowaniem końcowego użytkownika, na jakiej stronie się znajduje). Mogący się z tym wiązać uszczerbek w zakresie dochodów z reklam na stronie głównej jest rekompensowany większą dzięki wyszukiwarkom ilością wejść na, również zawierające reklamy, strony wewnętrzne oraz innymi związanymi z tym korzyściami. Uogólniając, w odniesieniu do bazy danych umieszczonej w Internecie ocena przewidywanych przez producenta dochodów z dokonanej inwestycji musi w zakresie dotyczącym reklam uwzględniać odsyłanie do elementów bazy przez systemy wyszukiwawcze za pomocą tzw. głębokich odesłań.

Akceptowany jest pogląd o dopuszczalności stosowania w Internecie odesłań i systemów wyszukiwawczych. Dopuszcza się także tzw. głębokie odesłania. Przyjmuje się, że nie stoi temu na przeszkodzie także ochrona prawna baz danych, a w jej świetle – pomijanie reklam znajdujących się na stronie głównej internetowej bazy danych, do której stron wewnętrznych odesłanie – z informacją o tym końcowego użytkownika – następuje (por. wyrok niemieckiego Federalnego Sądu Najwyższego z dnia 17 lipca 2003 r., I ZR 259/00). Odesłania i systemy wyszukiwawcze są nieodłącznie związane z funkcjonowaniem Internetu. Bez nich trudno sobie dziś wyobrazić korzystanie z jego zawartości.

Wyrok SN z dnia 9 maja 2013 r., II CSK 466/12

Standard: 68790 (pełna treść orzeczenia)