Związanie ustaleniem działania w obronie koniecznej a ustalenie przyczynienia się poszkodowanego do powstania szkody

Ustalenie wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego, że sprawca przestępstwa działał w obronie koniecznej, której granice przekroczył (art. 22 § 3 KK) nie wyłącza dopuszczalności ustalenia przez sąd w postępowaniu cywilnym, że poszkodowany nie przyczynił się do powstania szkody.

Przekroczenie granic obrony koniecznej pociąga za sobą to, że działanie napadniętego przestaje być akcją legalną, staje się czynem bezprawnym z konsekwencjami, jakie z tego wynikają, prowadząc do odpowiedzialności za przestępstwo popełnione na osobie napastnika. Dlatego nie można zgodzić się z uogólnieniem wyrażonym przez Sąd I instancji w niniejszej sprawie, że poczynione przez sąd karny w wyroku skazującym w tym zakresie ustalenia nie mają mocy wiążącej.

Pozwany, skazany powyższym wyrokiem karnym, nie mógłby bowiem kwestionować powyższego wyroku, twierdząc np., że działał w obronie koniecznej, której granic nie przekroczył, albo że przypisano mu jako przestępstwo zdarzenie, które w ogóle nie miało miejsca, albowiem stoi temu na przeszkodzie związanie sądu cywilnego wynikające z sentencji prawomocnego wyroku skazującego. Jednakże zdaniem Sądu Najwyższego związanie sądu cywilnego przewidziane w art. 11 KPC nie stoi na przeszkodzie poczynieniu przez sąd cywilny ustaleń mniej korzystnych dla skazanego. Stanowisku takiemu dał wyraz Sąd Najwyższy w uzasadnieniach orzeczeń z dnia 30.XII.1966 r. III CRN 68/66 - (OSNCP 1967, z. 9, poz. 151) oraz z dnia 10.XII.1977 r. II CR 469/77 - (OSNCP 1978, z. 10, poz. 184). W tym ostatnim orzeczeniu, jak to słusznie zauważył Sąd Wojewódzki w uzasadnieniu przedstawionego zagadnienia prawnego, przez omyłkę zostało napisane, że sąd cywilny nie może pójść dalej niż to wynika z prawomocnego wyroku, skazującego, gdy w rzeczywistości w oryginale orzeczenia Sąd Najwyższy taką możliwość dopuścił.

Skoro w wypadku wydania wyroku uniewinniającego przez sąd karny, a taki wyrok zapadłby w razie przyjęcia przez sąd karny po stronie pozwanego w niniejszej sprawie obrony koniecznej bez jej przekroczenia, wyrok taki nie wiązałby sądu cywilnego, który mógłby dojść do wniosku, że pozwany dopuścił się przestępstwa z art. 155 § 1 pkt 2 KK, argumentacja a maiori ad minus uzasadnia pogląd, że czyn oceniony przez sąd karny łagodniej, może być surowiej potraktowany przez sąd cywilny. Różnice te mogą być wynikiem swoistości i odrębności postępowania karnego i cywilnego, a w szczególności obowiązującej w postępowaniu karnym zasady in dubio pro reo, gdy tymczasem ocena dowodów poczyniona przez sąd cywilny w ramach przepisu art. 233 KPC uzasadniać może odmienne ustalenie.

Przyjęcie bezwzględnego związania sądu cywilnego ustaleniami wyroku skazującego co do działania pozwanego w obronie koniecznej i przekroczenia jej granic mieściłoby w sobie implicite przesądzenie o przyczynieniu się powoda do powstania szkody, rzeczą sądu cywilnego zaś byłoby jedynie określenie stopnia tego przyczynienia.

Przepis art. 11 KPC, stanowiący ograniczenie samodzielności sądu cywilnego, uzasadnia jego ścisłą wykładnię i nie może powodować rozszerzenia zakresu okoliczności nie podlegających sprawdzeniu przez sąd cywilny. Zagadnienie przyczynienia się poszkodowanego do powstania szkody stanowi domenę sądu cywilnego (art. 362 KC) i dlatego badanie okoliczności, czy poszkodowany przyczynił się do powstania szkody, nie może być wyłączone spod kognicji tego sądu. Nie można przy tym wyłączyć, że w wyniku badania tej okoliczności sąd cywilny, w związku z poczynionymi ustaleniami, mniej korzystnymi dla pozwanego od ustaleń w wyroku karnym, dojdzie do wniosku, że poszkodowany do powstania szkody, się nie przyczynił. Wyrok sądu karnego, ustalający działanie w obronie koniecznej oraz przekroczenie jej granic przez pozwanego, stanowi jednak dowód z dokumentu w rozumieniu art. 211 KPC, co oznacza, że powód zaprzeczający w tym zakresie treści dokumentu powinien to udowodnić. Jednakże, jak o tym poprzednio był mowa, prawa tego powód nie może być pozbawiony, gdyż prowadziłoby to do zachwiania równowagi stron w prawie cywilnym, a tak byłoby, gdyby przyjąć, że również w omawianym zakresie sąd cywilny byłby związany ustaleniem wyroku karnego.

Uchwała SN z dnia 11 stycznia 1983 r., III CZP 56/82

Standard: 24430 (pełna treść orzeczenia)