Zwolnienie pracownika z ryzyka działalności gospodarczej pracodawcy; uchybienia organizacyjne pracodawcy (art. 124 § 3 k.p.)

Obarczanie pracownika odpowiedzialnością materialną nie może być próbą przerzucenia na niego ryzyka związanego z działalnością pracodawcy, zarówno ryzyka organizacyjnego (wyroki SN: z dnia 5 września 1972 r., I PR 360/71), jak i produkcyjnego (wyroki SN: z dnia 20 maja 1968 r., II PR 461/67; z dnia 30 grudnia 1969 r., II PR 468/68 i z dnia 12 stycznia 1972 r., II PR 307/71), handlowego (wyrok SN z dnia 17 lutego 1971 r., I PR 261/70), czy prawnego (wyrok SN z dnia 15 marca 2007 r., I PK 252/06).

Obowiązek prawidłowej organizacji pracy oraz podjęcia działań organizacyjnych eliminujących powstawanie szkód w mieniu spoczywa przede wszystkim na pracodawcy, który ponosi ryzyko swojej działalności gospodarczej. Pracownik odpowiedzialny materialnie, mimo że ciąży na nim obowiązek pieczy nad powierzonym mu mieniem, nie powinien zatem ponosić konsekwencji występujących deficytów w zakresie organizacji pracy oraz zaistnienia innych okoliczności, na które nie ma wpływu. 

W judykaturze przyjmuje się w związku z tym, że niezależnymi od pracownika przyczynami powstania szkody, uchylającymi jego odpowiedzialność odszkodowawczą, mogą być: 

(-) okoliczności dotyczące warunków pracy, zawinione przez pracodawcę lub od niego niezależne, ale nieobciążające pracownika; za niezależne od pracownika przyczyny niedoboru można uznać na przykład: uchybienia w organizacji i kontroli pracy, nieodpowiednie warunki lokalowe, konieczność współpracy z osobami nierzetelnymi, uchybienia w zakresie procedur inwentaryzacyjnych; 

(-) okoliczności niemające żadnego związku z pracą, którym pracownik nie mógł zapobiec nawet przy dołożeniu należytej staranności; do takich można zaliczyć włamanie, kradzież lub zabór w inny sposób powierzonego pracownikowi mienia przez osoby trzecie.

W świetle art. 124 § 3 k.p. nawet poważne uchybienia organizacyjne zakładu pracy, pozostające w związku przyczynowym ze szkodą wyrządzoną przez pracownika materialnie odpowiedzialnego nie uzasadniają jego całkowitej ekskulpacji, jeżeli pracownik ten nienależycie wykonywał swoje obowiązki i dopuszczał się zaniedbań pozostających w związku przyczynowym z powstaniem szkody; w takiej sytuacji może wchodzić w grę jedynie częściowe uwolnienie pracownika od odpowiedzialności materialnej.

Wyrok SN z dnia 10 czerwca 2021 r., III PSKP 19/21

Standard: 60596 (pełna treść orzeczenia)

Do ryzyka pracodawcy zalicza się ryzyko gospodarcze, osobowe, socjalne, techniczne. Ryzyko techniczne i osobowe bywają ujmowane łącznie jako ryzyko produkcyjne. Ryzyko gospodarcze wiąże się z ogólną sytuacją podmiotu zatrudniającego, który ma obiektywną możliwość spełnienia świadczenia, jednak jest ono utrudnione ze względu na brak zapotrzebowania na pracę lub określoną sytuację finansową pracodawcy. Pracownik nie ponosi skutków zdarzeń, które ujemnie wpływają na wyniki gospodarcze pracodawcy. Jego zarobek nie ulega zmniejszeniu z tego powodu, że nie został osiągnięty ilościowy lub jakościowy wynik produkcji

Wyrok SN z dnia 8 listopada 2018 r., III PK 110/17

Standard: 63612 (pełna treść orzeczenia)