Lex retro non agit w prawie karnoskarbowym; lex mitior agit (art. 2 § 2 k.k.s.)

Art. 2 § 2 k.k.s. (zasada lex mitior agit - działania ustawy względniejszej) stosowany jest także w zakresie norm blankietowych z art. 53 § 6 oraz § 14-16 k.k.s.: ustawowego progu (do pięciokrotnej wysokość minimalnego wynagrodzenia), małej wartości (do dwustukrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia), dużej wartości (powyżej pięćsetkrotności wysokości minimalnego wynagrodzenia) oraz wielkiej wartości (powyżej tysiąckrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia), w powiązaniu z konkretnymi przepisami części ogólnej lub szczególnej Kodeksu karnego skarbowego, w których nawiązuje się do owych norm (np. art. 37 § 1 pkt 1 k.k.s., art. 38 § 2 pkt 1 k.k.s., art. 65 k.k.s., art. 91 k.k.s.). Chodzi tu o sytuację podwyższenia kwoty minimalnego wynagrodzenia (art. 53 § 4 k.k.s.), stanowiącego kryterium oznaczania progów kwotowych wskazanych znamion blankietowych. Wiadomo bowiem, że minimalne wynagrodzenie ulega zmianie co roku (podwyższeniu - w warunkach inflacji), z dniem 1 stycznia. Jakiegokolwiek wpływu na te zjawiska kwalifikacyjne nie posiadają przepisy art. 53 § 3, § 6 w zw. z § 3, § 14-16 k.k.s., ponieważ - pomimo powiązania pojęć tam definiowanych z czasem popełnienia czynu - nie modyfikują one treści art. 2 § 2 k.k.s. Innymi słowy przepisy te nie ograniczają stosowania zasady lex mitior. Problematyka ta jest rozstrzygana jednolicie w literaturze przedmiotu, por.: P. Kardas, G. Łabuda, T. Razowski, Kodeks karny skarbowy, Warszawa 2012, s. 44-45; V. Konarska-Wrzosek, Czy utrzymać kryteria nazwowo-pragmatyczne rozwarstwiania czynów karalnych skarbowych w Kodeksie karnym skarbowym?, [w:] Węzłowe problemy prawa karnego, kryminologii i polityki kryminalnej. Księga pamiątkowa ofiarowana Profesorowi Andrzejowi Markowi, Warszawa 2010, s. 339 i n.; O. Włodkowski, Rola wskaźnika bazowego minimalnego wynagrodzenia w Kodeksie karnym skarbowym. Nowa kodyfikacja prawa karnego, t. 28, Wrocław 2012, s. 325-343; tenże: Przegląd orzecznictwa Sądu Najwyższego w sprawach karnych skarbowych za rok 2013, "Prokuratura i Prawo" 2014, nr 10, s. 126 i n.

Kwestię tę doprecyzował też Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 24 stycznia 2008 r., V KK 218/07, kiedy to sprzeciwił się - w perspektywie prawa do stosowania stanu prawnego względniejszego dla sprawcy - ustalaniu wysokości uszczuplonego podatku według przepisów obowiązujących w czasie dokonania czynu, zaś wysokości minimalnego wynagrodzenia według przepisów z daty orzekania ze względu na zakaz orzekania łącznie na podstawie dwóch konkurujących ze sobą ustaw (z uwagi nakaz odczytywania treści normy sankcjonowanej tylko na podstawie jednego aktu prawnego - art. 2 § 3 k.k.s.). Sąd Najwyższy postulował badanie wysokości uszczuplonego podatku w stosunku do minimalnego wynagrodzenia w tym samym okresie, a więc: w dacie popełnienia czynu albo na chwilę orzekania, i dopiero wówczas ustalanie, który z zaprezentowanych kompleksów przepisów jest względniejszy dla sprawcy. Kwestię tę analizował także Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 20 lutego 2001 r., P 2/00 (OTK ZU 2001, nr 2, poz. 3), kiedy to stwierdził, że:

"przepis art. 2 § 2 k.k.s. reguluje konsekwencje zmiany ustawy w okresie między popełnieniem czynu przez sprawcę a wydaniem wyroku. Zakłada on - co do zasady - stosowanie ustawy nowej, nakazując jednocześnie stosowanie przez sądy ustawy poprzednio obowiązującej, jeżeli jest względniejsza dla sprawcy. Jeśli zatem sprawca dopuścił się czynu, który w chwili jego popełnienia - według obowiązujących stawek podatku akcyzowego i wysokości najniższego wynagrodzenia - był przestępstwem skarbowym, lecz następnie - na skutek obniżenia stawek podatku lub podwyższenia minimalnego wynagrodzenia - czyn ten przestał być przestępstwem a stał się wykroczeniem, albo wręcz nastąpiła jego depenalizacja, zmiana ta zadziała na korzyść sprawcy".

Reasumując, w zakresie analizowanego przez Sąd Apelacyjny problemu, w perspektywie art. 2 § 2 k.k.s., najpierw należało zbadać w sprawie [...] relację wielkości należności celnej, podatku akcyzowego ustalonej ilości paczek papierosów będących przedmiotem paserstwa, w stosunku do wysokości minimalnego wynagrodzenia - na chwilę popełnienia przestępstwa skarbowego, potem ustalić podobną relację - na chwilę orzekania, a następnie porównać oba wyniki. Nadto należało też zbadać, co nie budziło wątpliwości w świetle art. 2 § 2 k.k.s., jak kształtował się - w przypadku każdego oskarżonego - stosunek wielkości uszczupleń celno-akcyzowych z daty popełnienia czynu i z daty orzekania. Dopiero tak zgromadzony kompleks danych pozwalał na ustalenie, które przepisy były względniejsze dla podsądnych.

Wyrok SA w Gdańsku z dnia 17 grudnia 2014 r., II AKa 274/14

Standard: 23526 (pełna treść orzeczenia)