Dopuszczalność zarzutu przedawnienia w postępowaniu apelacyjnym (art. 381 k.p.c.)

Zarzutu przedawnienia może zostać podniesiony również w postępowaniu odwoławczym, przy czym samo w sobie nie powoduje to otwarcia terminu do podniesienia nowych faktów i zgłoszenia nowych wniosków dowodowych (art. 381 k.p.c.).

Postanowienie SN z dnia 14 września 2023 r., III CZ 195/23

Standard: 74377 (pełna treść orzeczenia)

Stanowisko Sądu Apelacyjnego o dopuszczalności zastosowania art. 381 k.p.c. w odniesieniu do materialnego zarzutu przedawnienia nasuwa uzasadnione wątpliwości, na co zwrócił już uwagę Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 19 sierpnia 2004 r. V CK 38/04 Sąd Najwyższy w składzie orzekającym podziela pogląd wyrażony w tym wyroku.

Skuteczność w postępowaniu apelacyjnym zarzutu przedawnienia ograniczają te przepisy procesowe, które ograniczają pozwanego w dysponowaniu nim do pewnej fazy postępowania przed sądem pierwszej instancji (por. art. 207 § 6, uprzednio art. 47914 § 2, art. 495 § 3 k.p.c.).

Przy braku procesowych ograniczeń istnieją podstawy do wnioskowania, że prawo dłużnika wynikające z art. 117 § 2 k.c. nie podlega działaniu art. 381 k.p.c. Po pierwsze, dlatego, że przepis procesowy nie powinien ograniczać uprawnień materialnych stron. Jako uprawnienie podmiotowe kształtujące nie jest uprawnieniem ze sfery faktów, którego dotyczy art. 381 k.p.c. Po drugie, dopiero skorzystanie przez pozwanego z zarzutu przedawnienia pozbawia roszczenie zaskarżalności i dopiero wówczas powstaje procesowy obowiązek pozwanego przedstawienia sądowi, że złożył takie oświadczenie woli, jak i przedstawienia faktów wskazujących, że przedawnienie nastąpiło (art. 3 k.p.c.). Dopóki, więc pozwany nie podniesie tego zarzutu, wszystkie okoliczności faktyczne, na których mógłby być on oparty są dla rozstrzygnięcia sprawy obojętne, a tym samym nie powinny być przedmiotem dowodzenia (art. 227 k.p.c.). Sąd drugiej instancji nie powinien pominąć faktów, które w czasie postępowania przed sądem pierwszej instancji jeszcze nie istniały, albo wprawdzie istniały, ale stronie nie były znane, albo choć wtedy istniały i stronie były znane, to zachodziły przyczyny niemożności ich podniesienia lub wykazania, albo potrzeba powołania się na nie powstała później.

Gdy więc zarzut przedawnienia zostaje podniesiony dopiero w postępowaniu apelacyjnym, należy przyjąć, że choćby fakty te były pozwanemu znane, to zachodziła niemożność ich powołania. Możliwość bowiem powołania faktów w rozumieniu art. 381 k.p.c., to możność ich skutecznego przytoczenia, a taka nie wystąpiła, skoro w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji były to okoliczności nie mające znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy i w związku z tym nie stanowiące przedmiotu dowodu. Jeżeli więc pozwany realizując swoje prawo podmiotowe wynikające z art. 117 § 2 k.c., podniesie w postępowaniu apelacyjnym zarzut przedawnienia to fakty leżące u jego podłoża (upływ terminu przedawnienia) nie są objęte ograniczeniami zgłoszenia nowości określonymi w art. 381 k.p.c.; przepis ten nie ma tu zastosowania.

Wyrok SN z dnia 22 lutego 2019 r., IV CSK 152/18

Standard: 73550 (pełna treść orzeczenia)