Wykonanie zajęcia wierzytelności dokonanego w postępowaniu zabezpieczającym (art. 743 k.p.c. i art. 896 k.p.c.)

Jeżeli postanowienie o zabezpieczeniu podlega wykonaniu w drodze egzekucji, stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu egzekucyjnym (art. 743 k.p.c.). Zajęcie wierzytelności wykonywane jest według przepisów o postępowaniu egzekucyjnym, a więc art. 896 k.p.c. W celu dokonania zajęcia komornik zawiadamia obowiązanego (dłużnika, którym była w sprawie o odszkodowanie spółka "J."), że nie wolno mu odbierać żadnego świadczenia od jego dłużnika (w tym przypadku dłużnika zajętej wierzytelności, a więc poddłużnika, którym był J. P.) ani rozporządzać zajętą wierzytelnością i wzywa dłużnika tej wierzytelności (poddłużnika J. P.), aby należnego od niego świadczenia nie uiszczał wierzycielowi (w tym przypadku spółce "J."), lecz komornikowi, który składa je do depozytu. W takim postępowaniu egzekucyjnym dotyczącym zabezpieczenia uczestnikami są tylko wierzyciel egzekwujący (w tym przypadku K. H.) i dłużnik egzekwowany (w tym przypadku spółka " J."), natomiast dłużnik zajętej wierzytelności - poddłużnik (w tym przypadku J. P.) jest jedynie obowiązany do spłaty swojej należności do rąk komornika lub do depozytu, zamiast do rąk wierzyciela (porównaj postanowienie SN z dnia 22 stycznia 2008 r., II CNP 169/07).

W tej sytuacji, jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 września 1962 r. IV CR 68/62, wypłata przez poddłużnika zajętej sumy na rzecz organu egzekucyjnego, który dokonał zajęcia wierzytelności, zwalnia dłużnika zajętej wierzytelności z długu wobec wierzyciela w części dotyczącej kwoty przekazanej organowi egzekucyjnemu. W tej części zobowiązanie dłużnika zajętej wierzytelności wygasa. Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 stycznia 1998 r. I CKN 406/97 stwierdzając, że złożenie przez poddłużnika świadczenia do depozytu w trybie art. 896 § 1 pkt 2 k.p.c. jest instytucją prawa materialnego skutkującą zwolnieniem się poddłużnika z długu (art. 467 k.c.). Skoro zaś, w świetle art. 896 § 1 pkt 2 k.p.c., złożenie do depozytu i do rąk komornika są równoważne, wpłata należności komornikowi także zwalnia z długu poddłużnika wobec jego wierzyciela.

Opisane wyżej skutki zajęcia wierzytelności w wyniku zabezpieczenia oraz skutki wykonania zajęcia są rezultatem tego, że w wyniku zajęcia wierzytelności wierzyciel egzekwujący (w tym przypadku K. H.) nie staje się wierzycielem materialnym wobec poddłużnika (w tym przypadku J. P.) i nadal materialnoprawny stosunek zobowiązaniowy istnieje tylko między wierzycielem zajętej wierzytelności (w tym przypadku "J.") a dłużnikiem zajętej wierzytelności (w tym przypadku J. P.) i dłużnik ten ma obowiązek świadczyć tylko do rąk swojego wierzyciela albo komornika lub do depozytu. Z mocy zajęcia wierzyciel egzekwujący uzyskuje materialnoprawne upoważnienie do odbioru świadczenia ze skutkiem zwolnienia poddłużnika ze zobowiązania (a contrario art. 452 k.c.) w tych wypadkach, gdy na dłużniku zajętej wierzytelności spoczywał obowiązek świadczenia bezpośrednio do rąk wierzyciela egzekwującego (np. art. 881 § 3 pkt 1 k.p.c.), w pozostałych wypadkach poddłużnik obowiązany jest świadczyć tylko do rąk komornika lub do depozytu i wierzyciel egzekwujący niczego nie może od niego przyjąć. Jeśli poddłużnik spełni świadczenie zgodnie z wezwaniem komornika, do jego rąk lub do depozytu (albo do rąk wierzyciela egzekwującego w sytuacji przewidzianej w art. 881 § 3 pkt 1 k.p.c.), następuje umorzenie spłaconej wierzytelności zarówno między wierzycielem egzekwującym (K. H.) a dłużnikiem egzekwowanym (spółka "J."), jak i wierzytelności przysługującej dłużnikowi egzekwowanemu (spółce "J.") wobec poddłużnika (P.). W razie zajęcia wierzytelności rola dłużnika zajętej wierzytelności nie zmienia się wobec jego wierzyciela: nadal ma on obowiązek zwrócić mu dług. Jedyną zmianą i konsekwencją zajęcia wierzytelności jest to, że dłużnik spełnia świadczenie do rąk organu egzekucyjnego, nie zaś do rąk swojego wierzyciela a dłużnika w postępowaniu egzekucyjnym. Wpłacając kwotę długu komornikowi a nie swojemu wierzycielowi, spełnia swoje świadczenie wobec niego, a więc spłaca swój dług.

Konsekwencją takiego stanu rzeczy jest to, że w razie upadku zabezpieczenia, komornik powinien umorzyć postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne, a dłużnik, a więc obowiązany, czyli wierzyciel zajętej wierzytelności (w tym przypadku spółka " J.") odzyskuje całkowicie swobodę dysponowania wierzytelnością. Jeżeli zatem poddłużnik (w tym przypadku J. P.) spłacił na ręce komornika tę wierzytelność, komornik obowiązany jest świadczenie to przekazać dłużnikowi egzekwowanemu - wierzycielowi zajętej wierzytelności (w tym przypadku spółce " J."), a nie poddłużnikowi (J. P.), jak przyjął Sąd Apelacyjny. Zabezpieczenie bowiem skierowane było przeciwko dłużnikowi egzekwowanemu i jego ograniczało w możliwości dysponowania swoją wierzytelnością lub pieniędzmi uzyskanymi za nią, a zatem upadek zabezpieczenia powoduje odwrócenie jego skutków wobec tego dłużnika a nie wobec poddłużnika, który nie był stroną postępowania zabezpieczającego, a jedynie z mocy prawa (art. 896 § 1 pkt 2 k.p.c.) i wezwania organu egzekucyjnego obowiązany był świadczyć do rąk tego organu lub do depozytu, co zwalniało go z długu wobec jego wierzyciela.

Wyrok SN z dnia 28 października 2015 r., II CSK 784/14

Standard: 22694 (pełna treść orzeczenia)