Prawo zatrzymania w razie świadczenia polegającego na złożeniu oświadczenia woli

Na gruncie art. 496 k.c., zatrzymaniu podlegają świadczenia nadające się do zwrotu. Tym samym art. 496 k.c. jest bezprzedmiotowy, jeżeli świadczenie ma polegać na złożeniu oświadczenia woli (np. o zwrotnym przeniesieniu własności nieruchomości). Jednakże, jak przyjmuje się w literaturze, gdyby w następstwie takiego oświadczenia, a więc już po jego złożeniu, powstał obowiązek wydania rzeczy, prawo zatrzymania mogłoby być aktualne.

Jeżeli świadczenie jednej ze stron polega na złożeniu oświadczenia woli o przeniesieniu własności nieruchomości (udziału), za równoczesnym zwrotem przez drugą stronę ceny nieruchomości lub jej części, prawo zatrzymania ceny byłoby aktualne dopiero po złożeniu oświadczenia woli o przeniesieniu własności nieruchomości i nie jako odpowiednik świadczenia w postaci złożenia oświadczenia woli o przeniesieniu własności lecz jako odpowiednik powstałego później świadczenia w postaci obowiązku wydania nieruchomości.

Jak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 maja 2004 r., II CK 326/03 (niepubl.), jeżeli w sprawie o zwrot świadczenia po odstąpieniu od umowy wzajemnej sąd, uwzględniając powództwo, zasądza powoda na jednoczesny zwrot świadczenia przez niego otrzymanego, to czyni tak na podstawie art. 496 k.c., a więc w uznaniu korzystania przez strony z prawa zatrzymania. Już zatem sam wyrok nakazujący złożenie oświadczenia woli o zwrotnym przeniesieniu własności nieruchomości za jednoczesnym zwrotem ceny jest uwzględnieniem prawa zatrzymania przewidzianego w art. 496 k.c.

Nie ma podstaw prawnych do przyznania wierzycielowi prawa zatrzymania zwrotu ceny nieruchomości do czasu "zaoferowania" przez dłużnika świadczenia w postaci zwrotnego przeniesienia własności tej nieruchomości orzeczonego w wyroku zobowiązującym jednocześnie wierzyciela do zwrotu ceny. Nie ma też podstaw do przyznania takiego prawa do czasu wydania przez dłużnika nieruchomości lub zabezpieczenia jej zwrotu.

Wyrok SN z dnia 28 października 2015 r., II CSK 784/14

Standard: 22561 (pełna treść orzeczenia)