Subsydiarna odpowiedzialność wspólników spółki jawnej (art. 31 k.s.h.)

W art. 31 § 1 k.s.h., stanowiącym lex specialis w stosunku do art. 33[1] § 2 k.c., ustawodawca nadał subsydiarny charakter solidarnej odpowiedzialności wspólników spółki jawnej za jej zobowiązania wobec wierzycieli spółki. Oznacza to, że wierzyciel spółki może prowadzić egzekucję z majątku osobistego wspólnika dopiero wtedy, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna. Działanie powyższych zasad charakteryzujących odpowiedzialność wspólników za zobowiązania spółki jawnej nadaje jej charakter gwarancyjny. 

W postanowieniu z 16 czerwca 2010 r., I CSK 453/09 Sąd Najwyższy wyjaśnił, że subsydiarność odpowiedzialności wspólników za zobowiązania spółki wiąże się z wyznaczeniem chwili, od której wierzyciel spółki może realizować uprawnienia wynikające z zastrzeżonej na jego korzyść solidarności dłużników. Subsydiarność rzutuje zatem nie na istnienie obowiązku spełnienia świadczenia przez wspólników, lecz na kolejność, w jakiej wierzyciel powinien się zaspokoić z poszczególnych mas majątkowych.

Z art. 31 § 2 k.s.h. należy wyprowadzić wniosek, że wierzyciel spółki jawnej nie może wprawdzie wszcząć egzekucji z majątku wspólnika tej spółki do chwili stwierdzenia bezskuteczności egzekucji jego wierzytelności z majątku samej spółki, ale z solidarnego charakteru odpowiedzialności wspólnika spółki jawnej za zobowiązania spółki wynika uprawnienie do pozwania go w każdym czasie o świadczenie należne wierzycielowi w związku z tym zobowiązaniem. Subsydiarność odpowiedzialności - w świetle art. 31 § 2 k.s.h. - nie stoi na przeszkodzie samemu dochodzeniu roszczenia przeciwko wspólnikowi spółki, wymaga ona jednak przyjęcia, że tytuł egzekucyjny powstały w sprawie z powództwa wierzyciela spółki przeciwko jej wspólnikowi o zasądzenie świadczenia wynikającego z zobowiązania spółki nie może być zaopatrzony w klauzulę wykonalności przeciwko pozwanemu wspólnikowi spółki dopóty, dopóki egzekucja zobowiązania przeciwko samej spółce może być skuteczna. Prowadzenie postępowania rozpoznawczego o zasądzenie świadczenia przeciwko wspólnikowi spółki jawnej zanim jeszcze wierzyciel uzyska tytuł wykonawczy przeciwko spółce i podejmie próbę zaspokojenia wierzytelności z jej majątku wymaga, by ten szczególny rodzaj ograniczenia odpowiedzialności za zasądzone świadczenie, który ma źródło w art. 31 § 1 k.s.h., został zastrzeżony na rzecz pozwanego wspólnika już w samym tytule egzekucyjnym - choćby przez uzależnienie dopuszczalności egzekucji obowiązku od zdarzenia, które powinien udowodnić wierzyciel (art. 786 § 1 k.p.c.) - gdyż w przeciwnym razie wniosek wierzyciela o nadanie tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko pozwanemu wspólnikowi klauzuli wykonalności upoważniającej do prowadzenia przeciwko niemu egzekucji złożony natychmiast po powstaniu tytułu egzekucyjnego podlegałby uwzględnieniu bez żadnych zastrzeżeń.

Subsydiamy charakter odpowiedzialności wspólników spółki jawnej za zobowiązania spółki sprawia jednak, że wierzyciele zwykle dochodzą tej odpowiedzialności - tak jak to miało miejsce w relacjach między stronami niniejszego procesu - po zakończeniu sprawy, w której rozstrzygnięta zostaje kwestia istnienia i wysokości zobowiązania samej spółki oraz ewentualnie po przeprowadzeniu egzekucji tego zobowiązania z majątku spółki.

Z art. 31 § 1 k.s.h. wynika, że przymusowa realizacja odpowiedzialności wspólnika spółki jawnej za zobowiązania, za które odpowiada on solidarnie ze spółką i innymi wspólnikami może być przez wierzyciela realizowana nie wcześniej niż z momentem powstania stanu wskazującego na niemożliwość zaspokojenia zobowiązania z majątku spółki, a zatem na bezskuteczność faktycznie prowadzonej lub tylko planowanej egzekucji przeciwko spółce. Dopiero wówczas wierzyciel, który uzyskał tytuł egzekucyjny przeciwko wspólnikowi albo przeciwko spółce, może domagać się nadania mu klauzuli wykonalności przeciwko wspólnikowi, a wierzyciel, który takiego tytułu jeszcze nie uzyskał - wystąpić o świadczenie przeciwko wspólnikowi, nawet z pominięciem jego dochodzenia od spółki.

Wyrok SN z dnia 18 października 2019 r., II CSK 790/18

Standard: 64065 (pełna treść orzeczenia)

Zasada solidarnej odpowiedzialności wspólników jest modyfikowana treścią art. 31 § 1 k.s.h., który stanowi, że wierzyciel spółki może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika w przypadku, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna (subsydiarna odpowiedzialność wspólnika).

W płaszczyźnie postępowania egzekucyjnego regulację przyjętą w art. 31 k.s.h. uzupełnia art. 778[1] k.p.c. Mimo tego ograniczenia w zakresie egzekucji, wierzyciel jest uprawniony do wniesienia powództwa przeciwko wspólnikowi, zanim egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna (art. 31 § 2 k.s.h.).

Innymi słowy, okoliczność, że egzekucja z majątku spółki okaże się lub okazała się bezskuteczna nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia o odpowiedzialności wspólników, jakie zapada w postępowaniu rozpoznawczym. Kwestia bezskuteczności egzekucji jest badana w postępowaniu o nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności, nie zaś w postępowaniu rozpoznawczym.

Skoro - zgodnie z art. 31 § 2 k.s.h. - przepis art. 31 § 1 k.s.h. nie stanowi przeszkody do wniesienia powództwa przeciwko wspólnikom spółki jawnej, zanim egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna, to z perspektywy postępowania rozpoznawczego spółka i wspólnicy odpowiadają równorzędnie, a subsydiarność odpowiedzialności odnosi się jedynie do postępowania egzekucyjnego. Dlatego nie bez racji w doktrynie subsydiarność odpowiedzialności wspólnika określa się jako subsydiarność w zaspokojeniu.

Odpowiedzialność wspólników podlega także ocenie w kategoriach akcesoryjności względem długu spółki.

Wyrok SN z dnia 26 stycznia 2018 r., II CSK 468/17

Standard: 33168 (pełna treść orzeczenia)