Merytoryczne rozpoznanie sprawy przez sąd II instancji mimo spełnienia warunków z art. 386 § 4 k.p.c.

Prowadzenie postępowania dowodowego w drugiej instancji, nawet w znacznym zakresie, i dokonanie na jego podstawie samodzielnych ustaleń, nie prowadzi do naruszenia konstytucyjnego prawa do zaskarżenia orzeczeń wydanych w pierwszej instancji (art. 78 Konstytucji RP), jak również dwuinstancyjnego modelu postępowania sądowego, statuowanego w art. 176 ust. 1 Konstytucji RP (por. wyrok TK z dnia 11 marca 2003 r., SK 8/02 i postanowienia TK z dnia 9 listopada 2010 r., Ts 49/10, i z dnia 6 października 2015 r., Ts 52/14).

Postanowienie SN z dnia 16 listopada 2018 r., I CZ 93/18

Standard: 66245 (pełna treść orzeczenia)

Uchylenie wyroku (postanowienia) na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. nie ma charakteru obligatoryjnego (tak orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 1999 r., III CKN 146/98). Jednak w odniesieniu do sytuacji nierozpoznania istoty sprawy przez Sąd pierwszej instancji podkreśla się, że uznanie przez Sąd drugiej instancji za zasadne zarzutów odnoszących się do nierozpoznania istoty sprawy, Sąd ten musi uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania, gdyż w przeciwnym razie strona byłaby pozbawiona jednej merytorycznej instancji (tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 2005 r., III CK 255/05).

Artykuł 176 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej przewiduje, że postępowanie sądowe musi być co najmniej dwuinstancyjne, co oznacza, że sprawa ma być rozpoznawana w postępowaniu, które zapewnia co najmniej jedną instancję odwoławczą, dokonującą oceny prawidłowości rozstrzygnięcia orzeczenia Sądu pierwszej instancji. Bazuje na założeniu, że przeprowadzenie merytorycznego rozpoznania sprawy przez sądy dwóch szczebli wystarczy, aby prawidłowo ustalić fakty, o ile postępowanie dowodowe toczyło się zgodnie z wymaganiami proceduralnymi.

Przewidziane w art. 386 § 4 w zw. z § 2 k.p.c. przesłanki uchylenia wyroku Sądu pierwszej instancji i przekazanie sprawy temu sądowi do ponownego rozpoznania, wyznaczają granice, poza którymi rozpoznawanie sprawy w postępowaniu drugoinstancyjnym oznaczałoby naruszenie zasady dwuinstancyjności postępowania, ponieważ sprawa zostałaby w istocie osądzona w jednej instancji, tyle że byłaby to instancja odwoławcza.

Z uwagi na ograniczenia możliwości zaskarżenia wyroku Sądu drugiej instancji skargą kasacyjną, przeniesienie całości postępowania dowodowego, jego oceny i ustalenia podstawy faktycznej orzeczenia do Sądu drugiej instancji powodowałoby wyłączenie kontroli podstawy faktycznej sprawy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 2014 r., II CSK 509/13).

Z uwagi na ograniczenia możliwości zaskarżenia wyroku Sądu drugiej instancji skargą kasacyjną, przeniesienie ustalenia podstawy faktycznej orzeczenia, oceny tego stanu faktycznego (dodatkowo przy braku wskazania podstaw tych ustaleń) do Sądu drugiej instancji powoduje wyłączenie kontroli podstawy faktycznej sprawy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 2014 r., II CSK 509/13). Prowadzi to do naruszenia art. 176 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 386 § 4 k.p.c. Kontrola prawidłowości wyroku Sądu drugiej instancji w ramach postępowania kasacyjnego nie prowadzi do wyeliminowania tego uchybienia, gdyż zakres kontroli kasacyjnej jest odmienny od kompetencji sądu apelacyjnego.

Wyrok SN z dnia 10 marca 2016 r., III CSK 172/15

Standard: 21912 (pełna treść orzeczenia)

Przepis art. 386 § 4 k.p.c. w odniesieniu do nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy przewiduje możliwość a nie obowiązek uchylenia przez sąd drugiej instancji zaskarżonego apelacją wyroku.

Wyrok SN z dnia 20 marca 2009 r., I PK 195/08

Standard: 36602 (pełna treść orzeczenia)