Płatna protekcja czynna (art. 230a k.k.)

Błędne były  założenie, że dla bytu przestępstwa z art. 230a kk konieczne jest uprzednie stwierdzenie, że pośrednik, któremu korzyści udzielił oskarżony, miał realną szansę na spowodowanie obiecywanego mu skutku (w realiach sprawy - ustalenie, że J. W. miał obiektywną, fizyczną możliwość pośredniego wpłynięcia na korzystne dla oskarżonego załatwienie sprawy prawa jazdy), jak i przyjęcie, że stwierdzenie, iż osoba, której oskarżony udzielił korzyści majątkowej w zamiarze, aby wykorzystując swoje wpływy – a więc zabronioną przez prawo drogą z pominięciem obowiązujących procedur – uzyskała dla niego określone świadczenie, oszukała sprawcę (bo chciała od niego tylko pod pretekstem, że tak zrobi, wyłudzić pieniądze), mogłoby ekskulpować oskarżonego.

Przestępstwo z art. 230a kk ma  charakter tzw. przestępstwa formalnego, którego dokonanie następuje wraz z udzieleniem korzyści majątkowej. Wystarczające jest więc stwierdzenie, że oskarżony udzielił korzyści w bezpośrednim zamiarze, aby tym właśnie sposobem skłonić pośrednika do bezprawnego wywarcia wpływu na decyzje osoby pełniącej funkcję publiczną.

Przepis art. 230a kk nie formułuje też wymogów co do sposobu, w jaki winno się odbyć bezprawne wywarcie wpływu, za które sprawca udziela korzyści. Nie ulega nadto żadnej wątpliwości, że zawsze nakłanianie osoby pełniącej funkcję publiczną do „załatwienia prawa jazdy” z pominięciem jedynego legalnego trybu uzyskania uprawnień do kierowania pojazdami, jakim jest ukończenie kursu i osobiste zdanie przez zainteresowanego stosownych egzaminów, jest bezprawne.

Istota przestępstwa z art. 230a kk wyraża się w udzielaniu korzyści za pośrednictwo w załatwieniu sprawy w instytucji publicznej, które polegać ma na bezprawnym wywarciu wpływu na decyzję osoby pełniącej funkcję publiczną w związku z pełnieniem tej funkcji, niezależnie od jej przedmiotu.

Wywieranie wpływu nie musi samo w sobie wiązać się z popełnieniem czynu zabronionego, np. polegać na groźbach, pobiciu, ani dotyczyć załatwienia „czegoś nielegalnego”, jak wydania dokumentu prawa jazdy osobie, która nie zaliczyła kursu, ani nie zdała egzaminu. Chodzi o udzielenie korzyści majątkowej za wszelkie czynności prowadzące do załatwienia - nawet „normalnej” sprawy urzędowej - w sposób bezprawny, a więc z odstępstwem od obowiązujących procedur, reguł postępowania.

Wyrok SO w Toruniu z dnia 16 kwietnia 2015 r., IX Ka 630/14

Standard: 23862 (pełna treść orzeczenia)

Do znamion przestępstwa stypizowanego w art. 230 a § 1 kk nie należy ustalenie do kogo należała udzielana korzyść majątkowa. Powyższe przestępstwo popełnia ten, kto udziela albo obiecuje udzielić korzyści majątkowej lub osobistej w zamian za pośrednictwo w załatwieniu sprawy. Okoliczność, iż przekazane pieniądze stanowiły własność A. F. (2) nie ma znaczenia dla odpowiedzialności karnej oskarżonej w świetle art. 230 a § 1 kk. Gdyby uznać taki pogląd za słuszny, należałoby stwierdzić, iż również działanie A. F. (1) było pomocnictwem do przestępstwa określonego w art. 230 a § 1 kk, ponieważ przekazała ona oskarżonej A. B. pieniądze należące do jej męża A. F. (2). Taka ocena prawna nie jest zasadna.

Ustawodawca spenalizował zachowania określone w art. 230 § 1 kk i w art. 230 a § 1 kk jako dwa odrębne występki, których znamiona wzajemnie nie pokrywają się. Przepisy te dotyczą tak zwanej płatnej protekcji biernej oraz płatnej protekcji czynnej. Do popełnienia każdego z wyżej wymienionych przestępstw konieczne jest zrealizowanie różnych znamion, które wzajemnie się nie pokrywają w tym sensie, że żadna część zachowania z art. 230 a § 1 kk, nie zawiera się w zachowaniu z art. 230 § 1 kk.

Przepis art. 230 § 1 kk stanowi o powołaniu się na wpływy w instytucji państwowej, samorządowej, organizacji międzynarodowej albo krajowej lub w zagranicznej jednostce organizacyjnej dysponującej środkami publicznymi albo wywołaniu przekonania innej osoby lub utwierdzeniu jej w przekonaniu o istnieniu takich wpływów oraz podjęciu się pośrednictwa w załatwieniu sprawy w zamian za korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę. Pośrednictwo zachodzi wtedy, gdy sprawca stanowi ogniwo między osobą, która chce załatwienia sprawy, a tym, kto może ją załatwić. Dla odpowiedzialności za omawiane przestępstwo jest bez znaczenia, czy pośrednictwo w istocie miało miejsce. Płatna protekcja dokonana jest bowiem w czasie, kiedy sprawca podejmuje się załatwienia sprawy. Jest to przestępstwo formalne, nie jest więc konieczne, by sprawca wywarł jakikolwiek wpływ na działalność instytucji czy choćby rozpoczął załatwianie sprawy. Jak to ujął Sąd Najwyższy (wyrok SN z dnia 29 lutego 1984 r., Rw 53/84, OSNKW 1984, nr 9-10, poz. 94), faktyczne osiągnięcie przez sprawcę korzyści, jak również to, czy i w jaki sposób sprawca realizuje pośrednictwo w załatwieniu sprawy, nie należą do znamion omawianego przestępstwa.

W niniejszej sprawie oskarżona A. B. wyczerpała powyższe znamiona poprzez powołanie się na wpływy w Wojewódzkim Ośrodku Ruchu Drogowego w W., w zamian za korzyść majątkową udzieloną jej przez A. F. (1) oraz podjęcie się pośrednictwa w załatwieniu sprawy polegającej na ułatwieniu A. F. (2) pozytywnego zaliczenia egzaminu praktycznego na prawo jazdy kat. B.

Przepis art. 230 a § 1 kk dotyczy płatnej protekcji czynnej, która polega na udzieleniu albo obietnicy udzielenia korzyści majątkowej lub osobistej w zamian za pośrednictwo w załatwieniu sprawy w instytucji państwowej, samorządowej, organizacji międzynarodowej albo krajowej lub w zagranicznej jednostce organizacyjnej dysponującej środkami publicznymi, polegające na bezprawnym wywarciu wpływu na decyzję, działanie lub zaniechanie osoby pełniącej funkcję publiczną, w związku z pełnieniem tej funkcji. Dla dokonania przestępstwa niezbędne jest udzielenie korzyści lub jej obietnicy w zamian za wywarcie wpływu i podobnie jak w przypadku art. 230 § 1 kk nie jest konieczne, aby osoba, która przyjmuje korzyść majątkową albo jej obietnicę, wywarła w rzeczywistości wpływ na działalność określonych w przepisie podmiotów, albo aby rzeczywiście była ona w stanie go wywrzeć.

Z poczynionych ustaleń faktycznych wynika, że oskarżona A. B. bez wątpienia udzieliła B. S. korzyść majątkową w kwocie 1700 zł, w zamian za pośrednictwo w załatwieniu sprawy polegającej na ułatwieniu A. F. (2) pozytywnego zaliczenia egzaminu praktycznego na prawo jazdy kat. B w dniu 24 czerwca 2008 r. i 13 października 2008 r., poprzez wywarcie bezprawnego wpływu na przebieg tego egzaminu.

Okoliczność, iż powołanie się na wpływy, podjęcie się pośrednictwa w doprowadzeniu do zdaniu egzaminu występowało od razu z zamiarem dalszego przekazania pieniędzy innej osobie nie stanowi, że zachowanie oskarżonej A. B. stanowi jeden czyn. Gdyby oskarżona, wbrew swoim zapewnieniom, nie przekazała pieniędzy dalej i tak doszłoby do zrealizowania znamion przestępstwa określonego w art. 230 § 1 kk. Natomiast dalsze przekazanie pieniędzy należy uznać za dodatkową aktywność sprawcy, zachowanie, którego znamiona zostały opisane w art. 230 a § 1 kk.

Do powyższego wniosku można dojść analizując orzecznictwo Sądu Najwyższego, które co prawda odnosi się do realnego zbiegu przestępstwa płatnej protekcji oraz przestępstwa przekupstwa osoby pełniącej funkcję publiczną, jednakże z uwagi na podobieństwo stanu faktycznego, będzie miało ono zastosowanie również w przedmiotowej sprawie. (por. wyrok SN z dnia 17 września 1974 r., IV KR 191/74, OSNPG 1975, nr 2, poz. 22). Zgodnie z przytoczonym wyżej orzeczeniem, dla spełnienia znamion przestępstwa tzw. "płatnej protekcji" nie jest konieczne, aby sprawca wykazał jakąkolwiek inicjatywę, a w tym, aby żądał korzyści majątkowej lub osobistej. Wystarcza przyjęcie przez niego takiej korzyści zaoferowanej mu przez osobę zainteresowaną w załatwieniu konkretnej sprawy, a nawet przyjęcie samej tylko obietnicy określonego świadczenia. W razie gdy sprawca zatrzymał dla siebie całą uzyskaną korzyść materialną popełnia jedno przestępstwo z art. 244 kk (obecnie art. 230 kk) Jeżeli zaś przekazał ją w całości lub w części osobie pełniącej funkcję publiczną, u której pośredniczył w załatwieniu sprawy, dopuszcza się nadto odrębnego czynu z art. 241 kk (obecnie art. 229 kk).

Przedmiotowa sprawa dotyczy dwóch przestępstw: płatnej protekcji określonej w art. 230 § 1 kk i przekupstwa pośrednika, stypizowanego w art. 230 a § 1 kk. Ponadto zachowanie oskarżonej stanowi sprawstwo czynu zabronionego polegającego na udzieleniu korzyści, dla zaistnienia w/w nie ma znaczenia, do kogo należała korzyść majątkowa.

Wyrok SO Warszawa-Praga z dnia 6 maja 2014 r., VI Ka 1026/13

Standard: 21566 (pełna treść orzeczenia)