Cywilnoprawne konsekwencje probacyjnego zobowiązania do naprawienia szkody

Organ egzekucyjny nie jest uprawniony do badania wymagalności świadczenia, które dłużnik ma spełnić w wykonaniu obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem (art. 72 § 2 k.k. i art. 74 k.k.), po nadaniu takiemu tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności.

W aktualnie obowiązującym stanie prawnym orzeczenie sądu karnego nakładające na skazanego obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem jest tytułem egzekucyjnym, który po nadaniu mu klauzuli wykonalności może stać się podstawą egzekucji. Powyższe wynika z art. 107 § 1 i 2 k.p.k., który stanowi, że sąd, który orzekał co do roszczeń majątkowych, nadaje na żądanie osoby uprawnionej klauzulę wykonalności orzeczeniu podlegającemu wykonaniu w drodze egzekucji, a za orzeczenia co do roszczeń majątkowych uważa się również orzeczenia nakładające obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę oraz nawiązkę orzeczoną na rzecz pokrzywdzonego, jeżeli nadają się one do egzekucji w myśl przepisów Kodeksu postępowania cywilnego.

Nadanie klauzuli następuje według przepisów kodeksu postępowania cywilnego (art. 26 k.k.w.). Nie jest przy tym rzeczą sądu orzekającego o nadaniu klauzuli wykonalności badanie zasadności zobowiązania do świadczenia majątkowego, zawartego w wyroku (zobowiązania do naprawienia szkody), a jedynie ocena wykonalności orzeczenia oraz zdolności do wykonania go w drodze egzekucji (tak też - Sąd Apelacyjny w Krakowie w postanowieniach z 13 grudnia 2002 r., II AKz 583/02, KZS 2002, nr 12, s. 37 i z 29 czerwca 2000 r., II Akz 211/00, KZS 2000,nr 7-8, s. 47).

Nadanie klauzuli wykonalności wyrokowi zobowiązującemu skazanego do naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem w związku z warunkowym zawieszeniem wykonania kary następuje zatem w postępowaniu klauzulowym, prowadzonym przez sąd karny, który wydał tytuł egzekucyjny, z inicjatywy wierzyciela tego obowiązku.

W piśmiennictwie przeważa pogląd, że jeżeli określenie warunków wykonania środka probacyjnego przewidzianego w art. 72 § 2 k.k. polega na oznaczeniu terminu naprawienia szkody, to do tego momentu wyłączona jest możliwość nadania wyrokowi w tej części klauzuli wykonalności, a przed tą datą orzeczenie sądu karnego nie nadaje się do egzekucji w rozumieniu art. 107 § 2 k.p.k. Przyjęcie takiego poglądu powinno prowadzić do wniosku, że orzeczenie w wyroku karnym o obowiązku naprawienia szkody nie wyłącza możliwości dochodzenia naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem w oddzielnym postępowaniu.

Nie sposób przyjąć, żeby poszkodowany musiał oczekiwać z realizacją własnych uprawnień cywilnych, aż minie termin wyznaczony sprawcy szkody w wyroku karnym do jej naprawienia. Tak też w tej kwestii wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z 7 lipca 2000 r., I PKN 724/99, OSN P 2002, nr 2, poz. 38. Sąd Najwyższy podkreślił przy tym, że zaproponowane ujęcie pozostaje w zgodzie z funkcją obowiązków określonych w art. 72 k.k. i nakładanych na skazanego w okresie próby. Sposób wywiązywania się z tych obowiązków ma stanowić dla sądu podstawę oceny w zakresie spełniania przez skazanego założeń co do pozytywnej prognozy stanowiącej przesłankę warunkowego zawieszenia wykonania kary. Na tej między innymi podstawie sąd ma wnioskować, czy skazany w okresie próby podporządkował się rygorom porządku prawnego.

Skoro wykonanie obowiązku naprawienia szkody może być przez sąd karny stosujący środek probacyjny odroczone, to nie można odmówić wierzycielowi interesu prawnego we wcześniejszym uzyskaniu świadczenia odszkodowawczego, tym bardziej, że de lege lata nie ma on żadnego realnego wpływu na warunki orzeczenia środka probacyjnego.

Ryzyko podwójnej egzekucji może być przy tym wyeliminowane albo poprzez uwzględnienie w postępowaniu cywilnym prowadzonym równolegle lub później tego, w jakim zakresie szkoda w dacie zamknięcia rozprawy została już naprawiona względnie w drodze powództwa przewidzianego w art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c.

Warunki określone przez sąd karny na zasadzie art. 74 k.k., w tym termin wykonania obowiązku naprawienia szkody, nie stoją na przeszkodzie wykonaniu tego obowiązku przy użyciu przymusu egzekucyjnego jeszcze przed upływem terminu wyznaczonego skazanemu przez sąd karny do wywiązania się z obowiązków nałożonych na niego w okresie próby. Ustalony przez sąd karny na podstawie art. 72 § 2 k.k. i art. 74 k.k. termin naprawienia szkody przez skazanego w związku z warunkowym zawieszeniem wykonania kary nie ma charakteru terminu wymagalności cywilnego roszczenia o naprawienie szkody wywołanej deliketm o cechach przestępstwa. O długości tego terminu decydują bowiem tylko okoliczności istotne dla spełnienia probacyjnego celu orzeczenia, a nie przesłanki wymagalności roszczenia wskazane w art. 455 k.c., czy przesłanki określone w art. 320 k.p.c. Poszkodowany nie ma żadnego wpływu na określenie tego terminu i nie można od niego wymagać, by oczekiwał z realizacją własnych uprawnień cywilnych aż minie termin wyznaczony sprawcy szkody w wyroku karnym do jej naprawienia. W takim ujęciu termin wyznaczony przez sąd karny na podstawie art. 74 k.k. odgrywa rolę tylko przy ocenie karnoprawnych aspektów związanych z zarządzeniem wykonania kary, ale nie jest przeszkodą dla prowadzenia egzekucji obowiązku naprawienia szkody.

Uchwała SN z dnia 29 czerwca 2007 r., III CZP 51/07

Standard: 21224 (pełna treść orzeczenia)

Fakt uzyskania zgody pokrzywdzonej jednostki na ratalne naprawienie wyrządzonej szkody nie pozwala na stwierdzenie, że skazany uchyla się od wykonania obowiązku naprawienia szkody, a tym samym nie pozwala na zarządzenie wykonania zawieszonej kary pozbawienia wolności.

Postanowienie SN z dnia 30 października 1981 r., V KRN 163/81

Standard: 39803 (pełna treść orzeczenia)