Zezwolenie sądu opiekuńczego na zakup dziecku mieszkania

Rodzice, bez zezwolenia sądu opiekuńczego, nie mogą nabywać dla dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską nieruchomości na podstawie umowy sprzedaży także wtedy, gdy środki pieniężne na zakup pochodzą z dokonanej przez nich darowizny celowej.

Podstawowe znaczenie dla ukształtowania praktyki ma uchwała pełnego składu Izby Cywilnej SN z dnia 30 kwietnia 1977 r., III CZP 73/76, mająca moc zasady prawnej, która stwierdza, że rodzice mogą, bez zezwolenia sądu opiekuńczego przewidzianego w art. 101 § 3 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, nabywać dla małoletniego dziecka na podstawie umowy darowizny nieruchomości w stanie wolnym od zobowiązań wobec darczyńcy lub osób trzecich. Podzielając pogląd, że czynność taka - w zasadzie - przekracza zakres zwykłego zarządu Sąd Najwyższy uznał, że wyjątek od niej uzasadniony jest tym, że wskutek umowy darowizny następuje przysporzenie majątkowe, nie pociągające za sobą po stronie obdarowanego żadnych zobowiązań cywilnoprawnych wobec darczyńcy lub osób trzecich, zatem zgodne z jego dobrem.

Sąd Najwyższy, podzielając stanowisko wyrażone w przytoczonej uchwale, zwraca uwagę na istotne różnice zachodzące między stanem faktycznym i prawnym sprawy, w której zapadła, a będącej przedmiotem oceny w obecnym postępowaniu skutkujących powzięciem poważnych wątpliwości i przedstawieniem zagadnienia prawnego.

W przedmiotowym wypadku istnieją wątpliwości, czy umowa sprzedaży w zakresie świadczenia ceny miała być realizowana w układzie dwu- czy trójpodmiotowym. Niemniej zobowiązanie przedstawiciela ustawowego do zapewnienia małoletnim środków pieniężnych przeznaczonych na pokrycie ceny nie zmieniało istoty tego stosunku prawnego. Nie ulega wątpliwości, że tak skonstruowany stosunek zobowiązaniowy nadal wymaga kontroli sądu opiekuńczego, zarówno w aspekcie legalności jak i celowości.

W wypadkach wątpliwych, a do takich należy zawarcie umowy sprzedaży z wykorzystaniem środków pieniężnych pochodzących z darowizny celowej, ani przedstawiciele ustawowi ani notariusz nie mają ustawowej kompetencji do kwalifikacji zamierzonej czynności z punktu widzenia przekroczenia granic zwykłego zarządu, a ich błędna ocena może być podważona z najdalej idącym skutkiem nieważności czynności prawnej.

Nabycie nieruchomości przez małoletnich pod tytułem odpłatnym, bez względu na źródło pochodzenia środków pieniężnych, zawsze stanowi czynność przekraczającą zakres zwykłego zarządu, a brak podstawy do odstępstwa od tej zasady tylko z tej przyczyny, że środki na pokrycie ceny zostały pozyskane pod tytułem darmym.

Czynność inwestycyjnego rozporządzenia majątkiem małoletnich poprzez nabycie takiego składnika znaczącej wartości związana jest z pewnym ryzykiem. Jego następstwem jest nie tylko przysporzenie majątkowe, ale także powstanie kompleksu praw i obowiązków, wymagającego rozważenia w aspekcie dobra dziecka. I tak wprawdzie pożytki majątku stanowią jego własność, ale przeznaczenie czystego dochodu określa ustawa w art. 103 k.r.o., jako zaspokojenie potrzeb w zakresie utrzymania i wychowania dziecka, rodzeństwa, zaspakajanie uzasadnionych potrzeb rodziny. Pozyskiwanie ich pośrednio wpływa zatem na istnienie i zakres obowiązku alimentacyjnego rodziców. Dysponowanie majątkiem w postaci nieruchomości pociąga również liczne obowiązki publiczno-prawne i cywilne.

Uchwała SN z dnia 15 lutego 2019 r., III CZP 85/18

Standard: 20800 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy

Rodzice mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego przewidzianego w art. 101 § 3 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nabywać dla małoletniego dziecka nieruchomości na podstawie umowy darowizny w stanie wolnym od zobowiązań wobec darczyńcy lub osób trzecich.

Nabycie na rzecz dziecka nieruchomości stanowi w zasadzie czynność przekraczającą zakres zwykłego zarządu. Nabycie bowiem nieruchomości z reguły wymaga poważnych środków finansowych i ocena, czy należący do dziecka majątek ma być obrócony na ten cel, wymaga oceny tej czynności przez sąd opiekuńczy z punktu widzenia celowości gospodarczej i dobra dziecka. Inaczej jest w odniesieniu do nabycia nieruchomości na rzecz małoletniego pod tytułem darmym w stanie wolnym od zobowiązań wobec darczyńcy lub osób trzecich, to znaczy w sytuacji, gdy wskutek umowy darowizny następuje na rzecz dziecka przysporzenie majątkowe nie pociągające za sobą po stronie obdarowanego żadnych zobowiązań cywilnoprawnych wobec darczyńcy lub osób trzecich.

U podłoża uregulowań mających na celu ochronę majątkowych interesów małoletniego leży generalne założenie, że interesy te nie są zagrożone (a więc tym samym nie są potrzebne szczególne gwarancje), gdy czynności prawne mają wyłącznie na celu przysporzenie małoletniemu bezpłatnych korzyści. Nie byłoby zatem zrozumiałe, dlaczego ustawodawca, dając wyraz takiemu stanowisku w innych przepisach (por. art. 98 § 2 pkt 2 KRO, 17 KC, miałby mieć inne intencje, gdy idzie o przepis art. 101 § 3 KRO. Nie powinna przy tym mieć istotnego znaczenia okoliczność, czy przedmiotem bezpłatnego przysporzenia jest np. większa suma pieniężna, wartościowa rzecz ruchoma czy też nieruchomość. Okoliczność przy tym, że w indywidualnych wypadkach przedmiot darowizny może nie mieć większej wartości materialnej, nie powinna przekreślać samej zasady, w myśl której bezpłatne przysporzenie majątkowe z reguły leży w interesie dziecka.

Uchwała SN z dnia 30 kwietnia 1977 r., III CZP 73/76

Standard: 11358 (pełna treść orzeczenia)