Rzecz w rozumieniu art. 115 § 9 k.k.

Definicja rzeczy zawarta w art. 115 § 9 k.k. jest niepełna i wymaga doprecyzowania.

W myśl art. 44 k.c. mieniem jest własność i inne prawa majątkowe. W świetle tego określenia można powiedzieć, że wyraz "mienie" ma to samo znaczenie, co "prawa majątkowe".

Pojęciem mienia są objęte jedynie prawa majątkowe (własność i inne prawa majątkowe), czyli aktywa przysługujące określonemu podmiotowi (zob. wyrok SN z 3 grudnia 2009 r., II CSK 215/09). Prawo własności jest przy tym najszerszym i najpełniejszym cywilnym prawem podmiotowym do rzeczy, inne prawa majątkowe są pochodną tego prawa. Stąd też prawa niemające charakteru cywilnoprawnego, czy też będące prawami cywilnoprawnymi o charakterze niemajątkowym pozostają poza zakresem zainteresowania art. 44 k.c., nie tworzą więc mienia.

Nie powinno też budzić wątpliwości, że o mieniu można mówić jedynie w odniesieniu do określonego podmiotu, któremu mienie to przysługuje (mienie, podobnie jak własność, związane jest z określonym podmiotem stosunków cywilnoprawnych).

Mienie tworzy prawo własności i inne prawa majątkowe. Jeżeli chodzi o cywilne prawa majątkowe, to tworzą one mienie bez względu na swój charakter.

Mieniem są zatem zarówno prawa o charakterze bezwzględnym (prawa rzeczowe), jak i względnym (wierzytelności), przy czym nie ma znaczenia, czy mają one charakter zbywalny, czy niezbywalny (np. użytkowanie, służebności osobiste); nie ma też znaczenia ich wartość jako przedmiotu obrotu. W literaturze przyjmuje się, że obok praw podmiotowych w skład mienia może wchodzić posiadanie, będące stanem faktycznym, mającym znaczenie prawne i dającą się określić wartość; podobnie należy ocenić ekspektatywy.

Mieniem są również tylko prawa, nie są zaś obowiązki (długi), które własność i inne prawa majątkowe tylko obciążają.

Jeżeli natomiast chodzi o "przedmioty" – z których jednymi z najważniejszych są "rzeczy" (mające charakter materialny i które są wyodrębnione z przyrody, a z których z kolei największą doniosłość dla relacji stosunków cywilnoprawnych mają rzeczy ruchome i nieruchome), to nie mogą one mieć ani praw, ani obowiązków, skoro przedmiot jest zawsze stanowczo odróżniany od podmiotu, który dopiero jest nosicielem praw i obowiązków – rzeczy są przedmiotem, a nie podmiotem praw rzeczowych, które z kolei mają charakter praw podmiotowych bezwzględnych, a więc skutecznych względem wszystkich podmiotów (erga omnes) podlegających danemu prawodawstwu. Na wszystkich zatem spoczywa obowiązek nieingerowania w sferę spraw określonych prawem podmiotowym.

Z art. 45 k.c. wynika, że rzeczami są tylko przedmioty materialne. Wprawdzie przepis zastrzega, że jest tak tylko w rozumieniu Kodeksu cywilnego, ale nie jest kwestionowane takie właśnie traktowanie rzeczy przez ogół przepisów prawa polskiego oraz, z pewnymi zastrzeżeniami – znanych systemów europejskich i pozaeuropejskich.

Prawo własności daje najpełniejsze władztwo nad rzeczą: właściciel rzeczy – to ten, komu przysługuje prawo podmiotowe własności – może żądać, aby nikt nie przeszkadzał mu w korzystaniu z przedmiotu własności. Każdy ma więc obowiązek powstrzymania się od takich działań, które stanowiłyby ingerencję w sferę cudzej własności. Treść prawa własności została z kolei określona w art. 140 k.c. poprzez przyznanie właścicielowi podstawowych uprawnień do rzeczy: uprawnienia do korzystania z rzeczy (posiadania rzeczy, używania rzeczy, pobierania pożytków i innych przychodów z rzeczy itd.) oraz uprawnienia do rozporządzania rzeczą (uprawnienia do wyzbycia się własności rzeczy oraz uprawnienia do jej obciążenia).

Prawo karne wykracza poza cywilistyczne pojęcia, traktując jako rzecz (ruchomą) także jej część składową, a nawet części nieruchomości, które po ich odłączeniu mogą być przedmiotem kradzieży.

Uchwała SN z dnia 26 czerwca 2014 r., I KZP 8/14

Standard: 41821 (pełna treść orzeczenia)

Dokument nie jest „rzeczą ruchomą” w rozumieniu przepisów Kodeksu karnego, to nie jest więc także „rzeczą”.

Wyrok SN z dnia 8 kwietnia 2003 r., V KK 289/02

Standard: 81037 (pełna treść orzeczenia)