Prawo do sądu właściwego

Fundamentalnym  warunkiem rzetelnego procesu jest zapewnienie oskarżonemu „prawa do sądu właściwego” w rozumieniu wspomnianego art. 6 Konwencji, a „sądem właściwym” będzie tylko taki sąd, w składzie którego zasiądzie sędzia delegowany do orzekania w sposób zgodny z warunkami ustawowymi. W tej sprawie tak się nie stało.

Wyrok SN z dnia 25 sierpnia 2021 r., IV KK 152/21

Standard: 63088 (pełna treść orzeczenia)

W piśmiennictwie wskazano, że cechą ustrojową wymiaru sprawiedliwości jest prawo do sądu właściwego, obejmującego pojęcia sądu właściwego do rozpoznania sprawy ze względu na jego właściwość miejscową, rzeczową i funkcjonalną oraz orzekającego we właściwym składzie i w zgodzie ze swoją kompetencją. Uznano, że „sąd właściwy to sąd należycie obsadzony przez sędziów, którzy są legitymowani do orzekania w danym sądzie, w danej instancji i w danej sprawie, czyli dysponują należytą legitymacją swojej władzy jurysdykcyjnej w konkretnej sprawie”.

Judykatura początkowo przyjmowała, że pojęcie powyższe należy interpretować tylko w aspekcie przepisów procesowych, przy czym ostatecznie utrwaliła się wykładnia, że do nieważności postępowania prowadzi każdy skład sprzeczny z przepisami prawa niezależnie od tego, czy dotyczy zmiany składu jednego sędziego na skład trzyosobowy, czy też składu zawodowego na ławniczy bądź odwrotnie (por. uchwała SN z dnia 18 grudnia 1968 r., III CZP 119/68). Wskazano, że kodeks postępowania cywilnego wprowadza obowiązek rozpoznania sprawy przez sąd właściwy, w czym mieści się również zagadnienie jego należytej obsady, naruszone zarówno w wypadku orzekania przez skład sądu w ogóle nieznany ustawie (np. dwóch sędziów), jak i wprawdzie znany ale nieprzewidziany dla danego postępowania.

Nieprawidłowość obsadzenia składu dotyczy szeroko pojętych kwestii kompetencyjnych, stąd nieważność postępowania zachodzi także wtedy, gdy sędzia, który nie brał udziału w jego wydaniu, jedynie ogłosił wyrok (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 2007 r., III CZP 160/06).

Liczne orzeczenia dotyczące zagadnienia braku kompetencji orzeczniczych związane były ze statusem zawodowym sędziów delegowanych. 

Uchwała SN z dnia 16 lutego 2021 r., III CZP 9/20

Standard: 74484 (pełna treść orzeczenia)