Zastrzeżenie wadium (art. 70[4] k.c.)

Przechodząc na grunt kodeksowej regulacji przetargu w pierwszej kolejności trzeba skupić uwagę na ustawowej definicji wadium zawartej w art. 70[4] § 1 k.c., które to pojęcie w dużej mierze determinuje zakres uprawnień przysługujących potencjalnym kontrahentom. Przepis ten stanowi, że w warunkach aukcji albo przetargu można zastrzec, że przystępujący do aukcji albo przetargu powinien, pod rygorem niedopuszczenia do nich, wpłacić organizatorowi określoną sumę albo ustanowić odpowiednie zabezpieczenie jej zapłaty (wadium).

Rzeczone wadium dość istotnie wpływa też na rodzaj i zakres roszczeń służących stronom przetargu, czego dobitnym potwierdzeniem jest treść art. 70[4] § 2 k.c. Z punktu widzenia kontrolowanej sprawy najbardziej doniosłe znaczenie ma zaś zdanie 3 tego unormowanie, które mówi, że jeżeli organizator aukcji albo przetargu uchyla się od zawarcia umowy, ich uczestnik, którego oferta została wybrana, może żądać zapłaty podwójnego wadium albo naprawienia szkody. Trafnie podnosi się w literaturze przedmiotu, że przyznane uprawnienie do zachowania wadium oraz roszczenia o jego zwrot w podwójnej wysokości lub o odszkodowanie nie wyłączają przysługujących stronom procedury przetargowej roszczeń o zawarcie umowy, to jest roszczeń z art. 70[3] § 3 k.c. i art. 70[3] § 3 k.c.

Wadium stanowi zryczałtowane odszkodowanie za naruszenie obowiązków wynikających ze stosunku przetargowego, zatem zgodnie z podstawową regułą odpowiedzialności kontraktowej uprawniony może wybrać pomiędzy dochodzeniem spełnienia świadczenia głównego (zawarcia umowy) a dochodzeniem odszkodowania (zwykłego czy mającego postać wadium). Należy jednak przyjąć, że przesłanką skorzystania z wadium jest rezygnacja z roszczenia o zawarcie umowy, mająca postać odstąpienia od zobowiązania przetargowego (por. art. 394 § 1 k.c.). Oświadczenie o zachowaniu wadium czy też żądanie jego zapłaty można interpretować jako rezygnację z zawarcia umowy (por. E. Gniewek, Kodeks cywilny, komentarz, Wydawnictwo: C.H. Beck 2010, teza 8 do art. 70[4] k.c.). Zwolennicy tej koncepcji twierdzą, że semantyczna wykładnia przepisów, jak i dyspozytywny ich charakter, wskazują na to, że uczestnik przetargu ma prawo wyboru realizacji określonych roszczeń, bądź zmierzających do zawarcia umowy, bądź zmierzających do żądania zapłaty podwójnego wadium albo naprawienia szkody. Dzieje się tak dlatego, że głównym świadczeniem przysługującym tym podmiotom jest zawarcie umowy.

Natomiast prawo zatrzymania wadium, roszczenie o zapłatę jego podwójnej kwoty czy też roszczenie odszkodowawcze przysługują wówczas, gdy druga strona uchyla się od zawarcia umowy, a więc w razie niewykonania przez nią zobowiązania. Roszczenia z tytułu niewykonania zobowiązania powstają po stronie wierzyciela w zasadzie wówczas, gdy uzyskanie podstawowego świadczenia, również przy zastosowaniu przymusu państwowego nie jest możliwe. Zawsze jednakże podstawowym uprawnieniem pozostaje uprawnienie do żądania spełnienia świadczenia zgodnie z treścią zobowiązania (W. Czachórski, A. Brzozowski, M. Safjan, E. Skowrońska-Bocian, Zobowiązania. Zarys wykładu, Warszawa 1999, s. 288-289). Tym samym zastrzeżenie wadium nie wyłącza roszczenia o zawarcie umowy, stanowiącego główne roszczenie ze zobowiązania przetargowego, a przesłanką skorzystania z wadium jest rezygnacja z roszczenia o zawarcie umowy ( por. K. Kopaczyńska-Pieczniak, Kodeks cywilny, komentarz red. A. Kidyba, op. cit, teza 8 do art. 70[4] k.c.).

Dla porządku odnotować też należy odmienny i mniejszościowy pogląd sprowadzający się do tego, że wadium będące zabezpieczeniem pełni swoistą funkcję „zryczałtowanego odszkodowania” w związku z czym jego zastrzeżenie wyłącza możliwość dochodzenia zawarcia umowy przez organizatora na drodze sądowej. Otrzymuje on bowiem w tym przypadku wadium jako zastępcze zaspokojenie, co wyłącza dalszą odpowiedzialność oferenta, zwłaszcza że zatrzymuje on wadium bez względu na wysokość szkody, którą poniósł w związku z nie zawarciem umowy. Analogicznie wygląda sytuacja uczestnika przetargu, który nie może już sobie rościć pretensji co do zawarcia umowy, w zamian czego może dostać podwójne wadium albo też ubiegać się o naprawienie szkody (tak A. Brzozowski, [w:] Kodeks cywilny..., red. K. Pietrzykowski, t. I, s. 328; zob. także Z. Radwański, System Prawa Prywatnego, t. II, Suplement, s. 70; A. Doliwa, Prawo cywilne - część ogólna, Warszawa 2004, s. 303).

Wyrok SO w Łodzi z dnia 29 listopada 2016 r., III Ca 902/16

Standard: 19661 (pełna treść orzeczenia)