Podatek VAT

Jedną z podstawowych zasad podatku od towarów i usług jest zasada neutralności tego podatku, zgodnie z którą podatek VAT powinien być niedostrzegalny ekonomicznie (neutralny) dla przedsiębiorcy, który nie jest ostatecznym konsumentem towaru lub usługi. w związku z tym ciężarem podatku nie powinni być obciążeni podatnicy VAT w zakresie, w jakim wykorzystują zakupione towary i usługi do prowadzenia działalności gospodarczej.

Narzędziem prowadzącym do osiągnięcia takich skutków jest prawo do odliczenia podatku naliczonego. Zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 86 ust. 1 ustawy o VAT, w zakresie, w jakim towary i usługi są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych, podatnikowi, o którym mowa w art. 15 tej ustawy, przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego. Wskazane prawo przysługuje zatem wówczas, gdy czynności tej dokonuje podatnik VAT oraz gdy towary i usługi, w związku z nabyciem których podatek został odliczony, są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych. Podstawowym warunkiem umożliwiającym podatnikowi skorzystanie z prawa do odliczenia podatku naliczonego jest związek zakupionych usług z wykonywanymi czynnościami opodatkowanymi. Tym samym brak jest możliwości dokonania obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego związanego z usługami i towarami, które są wykorzystywane do czynności zwolnionych od VAT lub niepodlegających temu podatkowi. z powyższego wynika, że podatnikowi VAT, będącemu stroną postępowania sądowego, przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego od towarów i usług wynikającą z faktur VAT wystawionych przez adwokata z wyboru, jeżeli świadczona usługa prawna jest związana z czynnościami opodatkowanymi tego podatnika.

Podatek VAT jest jednym ze źródeł finansowania unijnego budżetu. Wspólny system podatku od wartości dodanej został zharmonizowany na poziomie unijnym w dyrektywie Rady 2006/112/WE z 28 listopada 2006 r. (Dz. Urz. UE z 11 grudnia 2006 r., L 347, s. 1), która została implementowana do ustawy o VAT. Polskie organy podatkowe i sądy administracyjne, stosując przepisy powołanej ustawy, uwzględniają orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (dalej: TSUE) w zakresie wykładni pojęć i konstrukcji prawnych podatku VAT. w orzecznictwie tym przyjmuje się, że związek między konkretną transakcją na wcześniejszym etapie obrotu a transakcją lub transakcjami dającymi prawo do odliczenia dokonanymi na późniejszym etapie obrotu niezbędny do powstania prawa podatnika do odliczenia podatku naliczonego powinien mieć co do zasady charakter bezpośredni. Podatnik korzysta jednak z prawa do odliczenia również w sytuacji braku bezpośredniego związku między konkretną transakcją na wcześniejszym etapie obrotu a transakcją lub transakcjami na późniejszym etapie obrotu powodującymi powstanie prawa do odliczenia, jeżeli cena nabycia otrzymanych świadczeń wchodzi w zakres ogólnych kosztów działalności podatnika i stanowi w związku z tym element ceny dostarczanych przez niego towarów lub świadczonych usług (por. wyroki Trybunału Sprawiedliwości (dalej: TS) z 8 czerwca 2000 r. w sprawie C-98/98 Midland Bank, EU:C:2000:300; 22 lutego 2001 r. w sprawie C-408/98 Abbey National, EU:C:2001:110; 26 maja 2005 r. w sprawie C-465/03 Kretztechnik, EU:C:2005:320 oraz 8 lutego 2007 r. w sprawie C-435/05 Investrand, EU:C:2007:87). w sprawie Becker, TS uznał, że usługi świadczone przez adwokatów w celu ochrony przed sankcjami karnymi osób fizycznych, członków organu spółki będącej podatnikiem, nie powodują powstania po stronie tej spółki prawa do odliczenia - jako podatku naliczonego - podatku od wartości dodanej należnego od tych usług (por. wyrok TS z 21 lutego 2013 r. w sprawie C-104/12 Becker, EU:C:2013:99).

W orzecznictwie TSUE wskazuje się, że nie jest możliwe precyzyjne określenie charakteru "bezpośredniego związku", jaki powinien zachodzić między transakcją na wcześniejszym a transakcją na późniejszym etapie obrotu. Uwzględniając bowiem różnorodność transakcji handlowych i gospodarczych, nie jest możliwe określenie we właściwy sposób, w każdym wypadku, stosunku, jaki musi istnieć między transakcjami na wcześniejszym a transakcjami na późniejszym etapie obrotu, by powstało prawo do odliczenia naliczonego podatku VAT. w konsekwencji krajowe organy podatkowe i sądy, stosując kryterium bezpośredniego związku, powinny brać pod uwagę wszelkie okoliczności, w jakich przebiegały rozpatrywane transakcje i uwzględnić tylko te spośród nich, które były w sposób obiektywny związane z opodatkowaną działalnością podatnika. Ustalenie istnienia bezpośredniego związku między wykorzystywanymi towarami lub usługami a transakcją opodatkowaną dokonaną na późniejszym lub, wyjątkowo, na wcześniejszym etapie obrotu powinno nastąpić również z uwzględnieniem istoty tych transakcji.

W polskich interpretacjach przepisów prawa podatkowego w indywidualnych sprawach przyjmuje się, że o związku bezpośrednim dokonywanych zakupów z działalnością gospodarczą można mówić wówczas, gdy nabywane usługi służą np. dalszej odsprzedaży, gdyż bezpośrednio wiążą się z czynnościami opodatkowanymi wykonywanymi przez podatnika. Natomiast ze związkiem pośrednim mamy do czynienia w sytuacji, gdy ponoszone wydatki nie mają bezpośredniego odzwierciedlenia w osiąganych obrotach, jakkolwiek ich ponoszenie warunkuje uzyskanie obrotu opodatkowanego podatkiem od towarów i usług. w przypadku związku pośredniego należy wykazać związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy dokonanym zakupem usług a powstaniem obrotu. o pośrednim związku dokonanych zakupów z działalnością podatnika można mówić wówczas, gdy zakup usług przyczynia się pośrednio do uzyskania obrotu przez podatnika poprzez wpływ na ogólne funkcjonowanie przedsiębiorstwa jako całości (por. w odniesieniu do usług prawniczych: interpretacja indywidualna Dyrektora Izby Skarbowej w Łodzi z 16 czerwca 2014 r., nr IPTPP1/443-285/14- 4/MH; interpretacja indywidualna Dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z 21 stycznia 2015 r., nr IPPP3/443-1069/14-2/RD; interpretacja indywidualna Dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z 9 lutego 2015 r., nr IPPP3/443-1057/14-4/KT).

W wyroku z 28 sierpnia 2013 r. w sprawie I SA/Kr 459/13 (Monitor Podatkowy 2013, nr 11, s. 7) Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie przyjął, że podatnik, który wykonuje czynności opodatkowane, może odliczyć VAT z faktury za usługę prawną związaną z dochodzeniem roszczenia na drodze sądowej o niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy. Związek wydatku z czynnościami opodatkowanymi może mieć bowiem charakter pośredni. w przypadku usług prawniczych, należy mieć na uwadze obiektywną możliwość przyczynienia się tych usług do generowania przez podatnika obrotu podlegającego opodatkowaniu. WSA uznał, że choć samo odszkodowanie nie stanowi czynności opodatkowanej, to usługa prawna związana z jego dochodzeniem podejmowana była w związku z szeroko rozumianą działalnością gospodarczą. w wyniku tej czynności skarżący, będący podatnikiem VAT, uzyskuje środki pieniężne wykorzystywane do prowadzenia podstawowej działalności.

Podobnie w wyroku z 9 października 2015 r. w sprawie I FSK 1022/14 (Lex nr 1804775), Naczelny Sąd Administracyjny uznał, że poniesienie kosztów doradztwa prawnego związanego z obroną naruszonego dobrego imienia spółki służących jej działalności gospodarczej (w ramach której wykonuje czynności opodatkowane podatkiem VAT) i poniesionych dla potrzeb tej działalności daje prawo do odliczenia podatku naliczonego. w powołanej sprawie, odmiennie niż w cytowanym wyroku TS w sprawie C-104/12 Becker, chodziło o możliwość odliczenia kosztów usług prawniczych świadczonych na rzecz spółki będącej podatnikiem VAT, nie zaś osób fizycznych, będącymi członkami jej organów.

Z przytoczonych powyżej rozstrzygnięć wynika, że ustalenie, czy podatnikowi VAT będącemu stroną postępowania sądowego przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego od towarów i usług wynikającą z faktur VAT wystawionych przez pełnomocnika z wyboru, nie jest jednoznaczne i wymaga precyzyjnej oceny okoliczności faktycznych w danej sprawie.

Wyrok TK z dnia 6 kwietnia 2016 r., SK 67/13, OTK-A 2016/10, Dz.U.2016/1234

Standard: 2573 (pełna treść orzeczenia)

Podatek od towarów i usług jest typem pośredniego, powszechnego podatku obrotowego, który obciąża ostatecznego nabywcę towaru i zawarty jest w jego cenie zakupu. Podatek ten często jest nazywany podatkiem od konsumpcji, gdyż całym jego ciężarem powinien być obciążony konsument danego dobra. Z tym wiąże się również cecha neutralności podatku od towarów i usług, która podkreśla to, że dzięki prawu do odliczenia podatku naliczonego, podatnik nie ponosi faktycznie jego ciężaru. Podatek ten odróżnia od pozostałych podatków obrotowych to, że jest podatkiem wielofazowym co oznacza, że obciąża przyrost wartości w każdej fazie obrotu gospodarczego. Podatek ten nakłada się na transakcję sprzedaży w procesie produkcji i dystrybucji.

Wyrok TK z dnia 4 lipca 2013 r., P 7/10, OTK-A 2013/6/74, Dz.U.2013/857

Standard: 2574 (pełna treść orzeczenia)

Istota konstrukcji podatku od towarów i usług opiera się na zasadzie "opodatkowanie - odliczenie", w ramach której podatnik z jednej strony jest zobowiązany do określenia podatku należnego będącego wynikiem realizowanej przez niego sprzedaży opodatkowanej tym podatkiem, a z drugiej - przysługuje mu uprawnienie do odliczania od podatku należnego podatku naliczonego z tytułu realizowanych przez niego zakupów. Mechanizm ten wyrażał w ustawie art. 19 ust. 1. Także w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego zwracano uwagę, że "prawo odliczenia podatku naliczonego od podatku należnego jest istotnym elementem konstrukcyjnym przedmiotu i podstawy podatku, charakteryzującym podatek od towarów i usług" (wyrok z 11 grudnia 2001 r., sygn. SK 16/00 oraz wyrok z 25 października 2004 r., sygn. SK 33/03, OTK ZU nr 9/A/2004, poz. 94).

W komentarzu do szóstej dyrektywy Rady 77/388/EWG z 17 maja 1977 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstw Państw Członkowskich w odniesieniu do podatków obrotowych - wspólny system podatku od wartości dodanej: ujednolicona podstawa wymiaru podatku (Dz. Urz. WE L 145 z 13.06.1977) podkreślano, że do fundamentalnych cech podatku od wartości dodanej należy zaliczyć zasadę neutralności podatku dla podatników. Neutralność podatku wyraża się m.in. dążeniem do poszukiwania, wdrażania i ochrony rozwiązań legislacyjnych zapewniających stan prawny, w którym wartość podatku zapłaconego przez podatnika w cenie zakupywanych przez niego towarów i usług wykorzystywanych do celów działalności opodatkowanej nie będzie stanowić dla podatnika ostatecznego kosztu. Podatnik musi mieć zapewnioną możliwość odzyskania podatku naliczonego. Wszelkie korzystne dla podatnika konsekwencje wynikające z koncepcji neutralności są traktowane w doktrynie wspólnego systemu VAT jako fundamentalne prawo podatnika, nie zaś jako jego przywilej (zob. VI Dyrektywa VAT. Komentarz do Dyrektyw Rady Unii Europejskiej dotyczących wspólnego systemu podatku od wartości dodanej, pod red. K. Sachsa, Warszawa - Poznań 2003, s. 417).

Takie rozumienie zasady neutralności potwierdza orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, z którego wynika, że prawo do odliczenia podatku naliczonego w zasadzie nie może być ograniczone ani pod względem czasu, ani też pod względem zakresu przedmiotowego (por. A. Bartosiewicz, R. Kubacki, VAT. Komentarz, Kraków - Warszawa 2004, s. 766-770).

Pozbawienie podatnika prawa do skorzystania z obniżenia podatku należnego o podatek naliczony - jako decydujące o zachowaniu konstrukcji tegoż podatku - może następować jedynie w ściśle określonych przez ustawodawcę przypadkach, wyraźnie w tym zakresie wyartykułowanych (zob. wyrok TK z 25 października 2004 r., sygn. SK 33/03). Każdy wypadek, w którym ustawodawca pozbawia podatnika prawa do odliczenia podatku naliczonego, powoduje, że podatnik zostaje obciążony podatkiem należnym, będąc jednocześnie obciążony pod względem ekonomicznym podatkiem naliczonym z tytułu dokonanych zakupów, bez możliwości jego odliczenia (por. wyrok NSA z 28 października 2002 r., sygn. akt I SA/Wr 809/00, "Monitor Podatkowy" nr 5/2003, s. 31).

Wyrok TK z dnia 22 maja 2007 r., SK 36/06, OTK-A 2007/6/50, Dz.U.2007/98/657

Standard: 2575 (pełna treść orzeczenia)