Dziedziczenie ustawowe przez dziadków spadkodawcy (art. 934 k.c.)

Pojęcie „zstępni” zawarte w art. 934 § 2 k.c. obejmuje zarówno dzieci dziadków, jak i ich dalszych zstępnych w linii prostej, jeżeli dziecko nie dożyło otwarcia spadku.

W literaturze jednolicie wyrażany jest pogląd, że do dziedziczenia ustawowego są powołani również dalsi zstępni dziadków. Odpowiedzi na to pytanie udziela art. 934 § 2 zd. 2 KC stanowiąc, że do podziału udziału przypadającego zstępnym dziadków stosować należy zasady dotyczące podziału spadku między zstępnych spadkodawcy.

Oznacza to, że zastosowanie mają zasady określone w art. 931 § 1 i 2 KPC zarówno do podziału udziału zmarłego dziadka pomiędzy zstępnych w zakresie określenia wielkości udziału przypadającego każdemu z nich, jak i do ustalenia kręgu zstępnych w wypadku, gdy bezpośredni zstępny dziadka (dziecko) nie dożyje otarcia spadku. W jego miejsce wchodzą wówczas jego zstępni, którzy są również zstępnymi dziadka (wnuki lub dalsi zstępni).

Zstępni tacy są wyłączeni od dziedziczenia jedynie wówczas, gdy dziadek zrzekł się dziedziczenia po spadkodawcy, bowiem skutki prawne zrzeczenia rozciągają się na jego zstępnych. Jeżeli nie zachodzi taka sytuacja, to wówczas do dziedziczenia ustawowego dochodzi rodzeństwo cioteczne, wujeczne lub stryjeczne spadkodawcy albo ich zstępni. Ten krąg spadkobierców wyprzedza pasierbów spadkodawcy, którzy dziedziczą z mocy ustawy wyłącznie w braku spadkobierców ustawowych wymienionych w art. art. 931, 932, 933 i 934 KC po zaistnieniu dodatkowych warunków określonych w art. 9341 KC.

Powyższą wykładnię potwierdza również treść art. 934 § 3 KC, który stanowi, że udział spadkowy, jaki przypadałby temu z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku, przypada pozostałym dziadkom w częściach równych wówczas, gdy nie pozostawił on zstępnych - a contrario jeżeli dziadek, który nie dożył otwarcia spadku pozostawił zstępnych, jego udział spadkowy przypada tym zstępnym i nie przypada pozostałym dziadkom.

Postanowienie SN z dnia 24 października 2013 r., IV CSK 69/13

Standard: 19473 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy

Artykuł 934 § 2 k.c. przewiduje, że jeżeli któryś z dziadków nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał przypada jego zstępnym i jest dzielony według zasad ogólnych podziału między zstępnych spadkodawcy. Następny paragraf tego przepisu określa losy udziału, który by przypadł zmarłemu dziadkowi, w razie braku jego zstępnych; wówczas udział ten przypada pozostałym dziadkom w częściach równych. W tym przepisie ustawodawca zastosował więc jako pierwszy porządek dziedziczenia wstąpienie w miejsce zmarłego uprawnionego do spadku jego zstępnych, po czym oznaczył sposób dziedziczenia, jeśli pierwszy sposób nie ma zastosowania z powodu braku zstępnych. Pozostali dziadkowie, którzy mają dziedziczyć udział zmarłego dziadka niemającego zstępnych, uzyskali własne prawo do jego części spadku, wywodzące się z pokrewieństwa ze spadkodawcą, nie zaś z dziadkiem, który otwarcia spadku nie dożył.

Zestawienie dwóch ostatnich paragrafów art. 934 k.c. dowodzi, że ustawodawca, chcąc wprowadzić dziedziczenie przez zstępnych uprawnionego, który nie dożył otwarcia spadku, posługuje się sformułowaniami wyraźnie ujawniającymi taki zamysł (por. także art. 931 § 2 k.c.). Jeśli natomiast jego zamiarem jest ustanowienie odrębnej grupy uprawnionych do zwolnionego udziału, indywidualizuje ich przez odwołanie się do pokrewieństwa lub powinowactwa ze spadkodawcą (por. art. 9341 k.c.).

Uchwała SN z dnia 14 października 2011 r., III CZP 49/11

Standard: 35751 (pełna treść orzeczenia)