Ochrona twórcy w prawie cywilnym i prawie autorskim

Powódka domagała się również ochrony dóbr osobistych, podnosząc, że zachowanie pozwanej naruszyło jej dobro osobiste w postaci twórczości naukowej (art. 23 KC). Stosownie natomiast do treści art. 24 § 3 KC przepisy regulujące ochronę dóbr osobistych nie uchybiają uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach, w szczególności w prawie autorskim. Oznacza to, że środki ochrony przewidziane jednymi i drugimi przepisami mogą być "stosowane zarówno kumulatywnie, jak i alternatywnie. Decydujący w tej mierze powinien być wybór osoby zainteresowanej" (tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 stycznia 2001 r., V CKN 499/00; por. także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 września 1998 r., I CKN 818/97 oraz J. Barta, R. Markiewicz w: op. cit., s.139).

Pojęcie twórczości naukowej użyte w art. 23 KC ma na celu zbiorcze określenie wszelkich dóbr osobistych, jakie przysługują twórcy. Należy zgodzić się z tezą, że przepisy prawa autorskiego mają w zakresie swojej regulacji charakter normy szczególnej w stosunku do przepisów KC. Natomiast, ochrona na podstawie przepisu art. 24 KC znajduje zastosowanie w zakresie nieobjętym regulacją PrAut, gdy chodzi o interesy osobiste twórcy wykraczające poza ochronę przewidzianą przepisami prawa autorskiego.

Mając zatem na względzie zakres naruszeń praw autorskich powódki (dotyczący wielu utworów), charakter tego naruszenia (zapożyczenie fragmentów utworów powódki), rodzaj naruszonego prawa (naruszenie w pierwszym rzędzie prawa do autorstwa), częstotliwość naruszenia (korzystanie z utworów powódki w czterech różnych utworach pozwanej), należy uznać, że pozwana nie tylko naruszyła prawa autorskie do poszczególnych utworów powódki, ale również dopuściła się naruszenia praw powódki na płaszczyźnie dóbr osobistych - wykorzystując jej twórczość w ogólności (posługując się fragmentami licznych utworów powódki poza granicami dozwolonego użytku), a więc w szerszym zakresie niż tylko dotyczącym konkretnych utworów. Pozwana naruszyła w ten sposób szczególną więź autora z jego twórczością, "przywłaszczając" sobie elementy dorobku intelektualnego powódki.

Nie budzi wątpliwości, że to zachowanie pozwanej było bezprawne. W konsekwencji, roszczenia powódki na płaszczyźnie ochrony dóbr osobistych znajdują oparcie w treści art. 24 § 1 KC.

W świetle treści art. 24 § 1 KC uzasadnione jest żądanie powódki zakazania pozwanej naruszania dobra osobistego powódki w postaci twórczości naukowej i literackiej przez zamieszczanie w utworach i innych tekstach opracowywanych przez pozwaną fragmentów utworów powódki z pominięciem wskazania autora tych utworów i ich źródła.

To roszczenie zasługuje na uwzględnienie w zakresie węższym niż domagała się powódka. Po pierwsze, w ocenie Sądu Apelacyjnego, nie jest możliwe zakazanie pozwanej podejmowania zachowań zgodnych z prawem, tj. korzystania w przyszłości z twórczości powódki w ramach dozwolonego użytku, a taki skutek miałoby zakazanie pozwanej (czego żądała powódka) zamieszczania w utworach i innych tekstach opracowywanych przez pozwaną zapożyczeń z utworów powódki oraz opracowań utworów powódki lub ich fragmentów. Według Sądu Apelacyjnego, naruszenie dobra osobistego powódki w postaci prawa do twórczości naukowej nie daje podstaw do zakazania pozwanej korzystania w przyszłości z prawa cytatu (art. 29 PrAut), oczywiście przy zachowaniu wymogów określonych w art. 34 PrAut. Podobnie pozwana nie może zostać pozbawiona uprawnienia do stworzenia opracowania utworu lub utworów powódki (art. 2 PrAut). Do takiego utworu pozwanej będą przysługiwały autorskie prawa osobiste (art. 2 ust. 1 PrAut), z tym, że rozporządzanie i korzystanie z opracowania zależy od zawsze od zezwolenia twórcy utworu pierwotnego (art. 2 ust. 2 PrAut).

Po drugie, zdaniem Sądu Apelacyjnego, w ramach ochrony dóbr osobistych nie jest możliwe zakazanie pozwanej rozpowszechniania konkretnych utworów i to z dwóch przyczyn. W pierwszej kolejności wymaga wyjaśnienia, że na tej płaszczyźnie ochronie podlega dobro osobiste w postaci twórczości naukowej i literackiej, a nie prawa powódki do poszczególnych utworów. Co więcej, według Sądu Apelacyjnego, kumulatywne zastosowanie przepisów o ochronie dóbr osobistych i prawa autorskiego nie może prowadzić od uzyskania niejako "podwójnej" ochrony.

Zatem powódka nie może jednocześnie domagać się zakazania pozwanej rozpowszechniania konkretnych utworów na płaszczyźnie ochrony dóbr osobistych i jednocześnie formułować niemalże tożsamego roszczenia w oparciu o przepisy prawa autorskiego. Mając na względzie, że zakaz rozpowszechniania konkretnych utworów znajduje uzasadnienie w przepisach PrAut i został przez Sąd Apelacyjny uwzględniony jako środek ochrony praw autorskich powódki, roszczenie w tym zakresie, jako służące ochronie dóbr osobistych należy uznać za bezzasadne.

Wyrok SA w Warszawie z dnia 24 maja 2016 r., VI ACa 293/15

Standard: 19469 (pełna treść orzeczenia)