Ochrona na podstawie art. 59 k.c. w razie bezwarunkowej umowy sprzedaży zawartej z pominięciem prawa pierwokupu
Bezskuteczność względna umowy na podstawie art. 59 k.c. Wykonanie prawa pierwokupu; sprzedaż warunkowa (art. 597 k.c.)
Żeby zobaczyć pełną treść należy się zalogować i wykupić dostęp.
Powództwo oparte na art. 59 k.c. należy do kategorii powództw o ukształtowanie, a nie o ustalenie (tak m. in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 września 1993 r., II CRN 60/93; postanowienie SN z dnia 26 września 1997 r., II CZ 101/97). Bezwarunkowa umowa sprzedaży pozostaje zatem ważna i wywiera skutki, dopóki nie zapadnie prawomocne orzeczenie o uznaniu ją za bezskuteczną. Dlatego nie ma podstaw do przyjęcia fikcji, że umowa zostaje zawarta pod warunkiem, jeśli faktycznie warunku takiego nie zawiera – zanim sąd w prawomocnym orzeczeniu nie stwierdzi jej bezskuteczności i nie ukształtuje sytuacji prawnej stron. Należy także zwrócić uwagę na cel regulacji terminu określony w art. 598 § 2 k.c., którym jest zapewnienie, by strony umowy warunkowej nie pozostawały w niepewności co do jej skutków przez zbyt długi okres. Jednakże w przypadku zawarcia umowy bezwarunkowej strony nie muszą już na nic czekać, gdyż umowa jest skuteczna od chwili jej zawarcia. Niepewność obrotu związaną z możliwością zaskarżenia czynności w trybie art. 59 k.c. eliminuje natomiast krótki, roczny termin zawity prawa materialnego do wytoczenia tego powództwa.
Postanowienie z dnia 5 lutego 2014 r., I ACz 145/14
Standard: 57668 (pełna treść orzeczenia)
Bezwarunkowa umowa zbycia nieruchomości zawarta przez osobę zobowiązaną z umowy pierwokupu z osobą trzecią może być uznana za bezskuteczną w stosunku do osoby uprawnionej z prawa pierwokupu (art. 59 k.c.) tylko w takim zakresie, w jakim czyni jego prawo niewykonalnym; wobec uprawnionego umowa ta powinna zostać uznana za zawartą pod warunkiem, że skorzysta on z prawa pierwokupu w przewidzianym terminie.
To, że prawo pierwokupu nie jest roszczeniem, o którym mowa w art. 59 k.c. nie przekreśla jednak całkowicie możliwości sięgania po ów przepis w sytuacji, gdy zobowiązany z umownego prawa pierwokupu nie wykonuje ciążących na nim obowiązków. Należy bowiem wyraźnie podkreślić, czego nie dostrzegł Sąd Apelacyjny, że stosunek prawny wynikający z umowy o ustanowienie prawa pierwokupu jest bardziej złożony i wynika z niego dla uprawnionego z prawa pierwokupu nie tylko prawo podmiotowe kształtujące, ale także szereg innych obowiązków i uprawnień dla stron tego stosunku.
Zgodnie z art. 597 § 1 k.c. zobowiązany z tytułu prawa pierwokupu może sprzedać rzecz, której dotyczy prawo pierwokupu, tylko pod warunkiem, że uprawniony do pierwokupu swego prawa nie wykona. Jak wynika z art. 598 § 1 k.c. zobowiązany z tytułu prawa pierwokupu powinien niezwłocznie zawiadomić uprawnionego o treści umowy sprzedaży zawartej z osobą trzecią. Tym obowiązkom zobowiązanego odpowiada uprawnienie osoby, której przysługuje prawo pierwokupu żądania, aby zobowiązany tak się właśnie zachował. Uprawnienie to ma postać zbliżoną do roszczenia.
Zawarcie bezwarunkowej umowy przez zobowiązanego z prawa pierwokupu z osobą trzecią i niezawiadomienie o tym uprawnionego z tego prawa prowadzi do sytuacji opisanej w art. 59 k.c. Umowa ta czyni niemożliwym zadośćuczynieniu roszczeniu uprawnionego z prawa pierwokupu o zawarcie umowy pod warunkiem oraz zawiadomienia go treści tej umowy. W konsekwencji uznać należy, że nie widać przeszkód aby w razie zawarcia przez zobowiązanego z prawa pierwokupu umowy bezwarunkowej z osobą trzecią i niezawiadomienia o treści tej umowy uprawnionego, ten ostatni mógł w części uznać taką umowę za bezskuteczną wobec siebie, jeżeli spełnione są dalsze warunki określone art. 59 k.c.
Wyrok SN z dnia 10 października 2008 r., II CSK 221/08
Standard: 57666 (pełna treść orzeczenia)