Wykorzystanie wizerunku sportowca z kadry narodowej przez polski związek sportowy
Prawo do wizerunku (art. 81 Pr.Aut.) Umowa o uprawianie sportu; umowa cywilnoprawna o świadczenie usług sportowych
Zakwalifikowanie sportowca do kadry narodowej i wyrażenie przez niego zgody na występowanie w reprezentacji kraju uprawnia polski związek sportowy do wykorzystania wizerunku zawodnika w stroju reprezentacyjnym do celów gospodarczych (art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o sporcie kwalifikowanym, Dz.U. Nr 155, poz. 1298 ze zm.).
Ze spełnieniem hipotezy art. 31 ust. 1 ustawy o sporcie kwalifikowanym, tj. z zakwalifikowaniem zawodnika do kadry narodowej, ustawodawca powiązał powstanie na rzecz polskiego związku sportowego prawa do wykorzystania wizerunku kadrowicza w stroju reprezentacji kraju. Treścią tego prawa jest więc możliwość samodzielnego wykorzystywania przez polski związek sportowy wizerunku zawodnika w stroju reprezentanta do własnych celów gospodarczych. Korelatem tego uprawnienia jest obowiązek znoszenia przez kadrowicza sytuacji, w której jego wizerunek w stroju reprezentanta kraju może być przedmiotem wykorzystania przez jego federację sportową na zasadach wyłączności.
Udostępnienie wizerunku jest czymś więcej niż wyrażeniem zgody w rozumieniu art. 81 Pr.aut, zatem wola zawodnika przynależności do reprezentacji kraju jest równoznaczna z jego zgodą na wykorzystanie wizerunku w granicach określonych w art. 33 ust. 1 ustawy. Z wykładni językowej tego przepisu wynika, że zawodnik udostępnia na zasadach wyłączności polskiemu związkowi sportowemu swój wizerunek w stroju reprezentacji kraju, przy czym zakres jego wykorzystania ustawodawca pozostawił do określenia związkowi sportowemu w wewnętrznych aktach organizacyjnych.
Oznacza to, że zawodnik nie może bez zgody polskiego związku sportowego upoważniać osób trzecich do wykorzystywania jego wizerunku w stroju reprezentacyjnym.
Wykorzystanie wizerunku do celów gospodarczych oznacza także cel zarobkowy, zgodny z funkcją danego polskiego związku sportowego, który nie może być sprzeczny z jego statutowymi zadaniami. Taka działalność obejmuje m.in. zawieranie umów wzajemnych, które mogą polegać na udostępnieniu kontrahentowi wizerunku członków kadry narodowej w stroju reprezentacji kraju w zamian za świadczenie pieniężne wykorzystywane na realizację statutowych zadań, np. na szkolenie zawodników kadry. Charakterystyczne jest, że ustawodawca użył wyrażenia "wykorzystywanie" wizerunku, mającego szerszy zakres znaczeniowy niż "rozpowszechnianie", o którym mowa w art. 81 Pr.aut.
Do takiego samego wyniku prowadzi wykładnia systemowa, a zwłaszcza analiza art. 33 ust. 2 ustawy. Z przepisu tego wynika, że w stosunku do zawodnika niepowołanego do kadry rozpowszechnianie jego wizerunku nawet w stroju reprezentacji kraju wymaga jego zgody na zasadach określonych w art. 81 Pr.aut., a zatem gdy zawodnik nie jest kadrowiczem, brak jego zgody wyłącza możliwość wykorzystania przez polski związek sportowy jego wizerunku także w stroju reprezentacyjnym, chyba że wchodzą w rachubę wyjątki określone w tym przepisie. Z projektu ustawy o sporcie kwalifikowanym wynika, że jednym z jej celów było zapewnienie jasnych reguł obowiązujących pomiędzy zawodnikiem a związkiem sportowym oraz zapewnienie większych środków pieniężnych związkom sportowym na finansowanie sportu wyczynowego. Z tych względów należy zgodzić się ze stanowiskiem Sądu Apelacyjnego, że art. 31 ust. 1 ustawy, w zakresie w nim unormowanym, wyłącza zastosowanie art. 81 Pr.aut.
Prawo do wizerunku jako prawo majątkowe nie zostało przez polskiego ustawodawcę ustanowione, choć funkcjonuje w niektórych systemach prawnych; np. w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej występuje right of publicity, które można określić jako prawo do komercyjnego wykorzystania oznaczeń identyfikujących osoby powszechnie znane, będące prawem majątkowym zbywalnym i dziedzicznym.
Wyrok SN z dnia 16 grudnia 2009 r., I CSK 160/09
Standard: 19052 (pełna treść orzeczenia)
Zgodnie z brzmieniem art. 33 ust. 1 ustawy o sporcie kwalifikowanym członek kadry narodowej udostępnia na zasadach wyłączności, swój wizerunek w stroju reprezentacji kraju polskiemu związkowi sportowemu, który jest uprawniony do wykorzystania tego wizerunku do swoich celów gospodarczych w zakresie wyznaczonym przez regulaminy tego związku lub międzynarodowej organizacji sportowej działającej w danej dyscyplinie sportu.
Redakcja powołanego wyżej przepisu zawiera sformułowanie „na zasadzie wyłączności”. Oznacza to, że członek kadry narodowej nie może wyrazić zgody na rozpowszechnianie swojego wizerunku w stroju reprezentacji kraju innemu podmiotowi niż polski związek sportowy.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego art. 33 ustawy o sporcie kwalifikowanym łączy zakwalifikowanie zawodnika do kadry narodowej z uprawnieniem związku sportowego do wykorzystywania wizerunku członka kadry narodowej w stroju reprezentacji kraju w zakresie wskazanym w tym przepisie. Zasadnie wskazuje strona skarżąca, że regulacja zawarta w art. 33 ust. 2 tejże ustawy stanowiąca, że zawodnik przed zakwalifikowaniem do kadry narodowej wyraża zgodę na rozpowszechnianie swojego wizerunku w stroju reprezentacji kraju w rozumieniu art. 81 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904, ze zm.) sprowadza się do potwierdzenia szczególnego charakteru unormowania art. 33 ust. 1 ustawy o sporcie kwalifikowanym względem art. 81 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
W odniesieniu do stanów faktycznych objętych dyspozycją art. 33 ust. 1 ustawy o sporcie kwalifikowanym przepis art. 81 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych nie ma zastosowania. Analiza treści uzasadnienia projektu ustawy o sporcie kwalifikowanym prowadzi do wniosku, że jednym z celów tej regulacji było wyeliminowanie sporów pomiędzy członkami kadry narodowej a polskimi związkami sportowymi w zakresie praw marketingowych i ograniczeń w komercyjnym wykorzystaniu wizerunku zawodnika.
W piśmiennictwie prawniczym z tego zakresu spotyka się rozważania czy postanowienia cytowanej ustawy o sporcie kwalifikowanym nie ingerują zbytnio w podstawowe wolności obywatelskie zawodników. Jednocześnie jednak zwraca się uwagę, że rozwiązanie tego dylematu wymaga rozważenia konfliktu wartości zachodzącego pomiędzy trzema stronami: zawodnikiem, związkiem sportowym oraz społeczeństwem. Każda z tych stron posiada własne interesy. Zawodnik dąży do rozwoju swojej kariery sportowej, a więc sukcesu osobistego. Związek sportowy także realizuje własne cele, a społeczeństwo posiada własne aspiracje i dążenia. Dzięki sukcesom sportowym na arenie międzynarodowej wzmacnia się więź między członkami społeczeństwa, poczucie dumy z przynależności do narodu, patriotyzm, a także następuje promocja kraju. Ustawodawca założył, że związek sportowy nie tylko będzie realizował własne interesy, ale także cele publiczne ponosząc ciężar organizacyjny i finansowy godnego reprezentowania kraju w zawodach sportowych na arenie międzynarodowej (por. dr Rafał Szczepaniak Problem prawa do wizerunku sportowca - reprezentanta kraju Mon. Prawn. Nr 17 z 2007 r.).
Indywidualna zgoda zawodnika - reprezentanta kraju na rozpowszechnianie jego wizerunku w stroju reprezentacji kraju w zakresie o jakim mowa w art. 33 ust. 1 ustawy o sporcie kwalifikowanym nie jest wymagana.
Wyrok SA w Warszawie z dnia 3 lipca 2008 r., VI ACa 1620/07
Standard: 19053 (pełna treść orzeczenia)