Pierwszeństwo temporalne urlopu zaległego przed bieżącym

W przepisie art. 167[1] KP występuje zwrot o urlopie „zaległym”, co wstępnie prowadzi do uwagi, że taki urlop powinien być wykorzystywany w okresie wypowiedzenia, łącznie z proporcjonalnym urlopem bieżącym.

W orzecznictwie można nawet zauważyć zdecydowane stanowisko, że pracodawca może wysłać pracownika na zaległy urlop, nawet gdy pracownik nie wyraża na to zgody. Czyli że pracownik mógł być zobowiązany do wykorzystania udzielonego mu przez pracodawcę urlopu wypoczynkowego w okresie wypowiedzenia umowy o pracę, także przed wejściem w życie art. 167[1] KP (wyrok SN z 24 stycznia 2006 r., I PK 124/05).

Różnica w postrzeganiu stanu faktycznego w sprawie zakłada, że kolejność wykorzystania urlopu może zależeć od decyzji pracownika lub pracodawcy albo nawet od zwyczaju. Jest to błędne zapatrywanie, gdyż kolejność wykorzystania urlopu wynika z ustawy, tzn. w pierwszej kolejności pracownik wykorzystuje urlop zaległy a dopiero po nim urlop bieżący. Nawet gdyby pracodawca kierował się określoną praktyką (zwyczajem) lub na podstawie indywidualnego zarządzenia wymagał, żeby pracownicy w pierwszej kolejności korzystali z urlopu bieżącego, a dopiero potem z urlopu zaległego, to byłoby to sprzeczne z przepisami prawa o urlopach wypoczynkowych.

Nie jest natomiast bez znaczenia w aspekcie rozliczenia urlopu należnego i wykorzystanego ze względu na przedawnienie prawa do urlopu i rozwiązanie stosunku pracy, gdyż wówczas za niewykorzystany urlop przysługuje ekwiwalent pieniężny.

Z regulacji art. 161 i 168 KP wynika, że w przypadku wystąpienia urlopu zaległego należy udzielić pracownikowi w pierwszej kolejności urlopu bieżącego, a dopiero potem urlopu zaległego. Nie jest to wykładnia trafna, gdyż pomija pozostałe regulacje prawa, które uzasadniają normę, zresztą stosowaną w praktyce przez pracodawców, że pracownikowi udziela się w pierwszej kolejności urlopu zaległego, a dopiero potem urlopu bieżącego. Norma ta wynika z podstawowej zasady, że urlop ze względu na swój cel powinien być wykorzystany w naturze; ekwiwalent pieniężny nie zastąpi urlopu (odpoczynku) i nie taka jest jego funkcja. Celem regulacji prawa o urlopach nie jest bowiem to, by pracownik zamiast urlopu otrzymywał ekwiwalent pieniężny, skoro ustawa zasadnicza stanowi, że pracownik ma prawo do określonych w ustawie corocznych płatnych urlopów (art. 66 ust. 2 Konstytucji).

Kodeks pracy realizuje to prawo i wystarczająco jasno reguluje zasady wykorzystywania urlopu wypoczynkowego. W zakresie istotnym w sprawie chodzi o zasadę, że w pierwszej kolejności powinien być udzielony i wykorzystany urlop zaległy a dopiero potem urlop bieżący. Poprzestanie tylko na przepisach art. 161 i 168 KP może być mylące, gdyż odnoszą się one do sytuacji modelowej, w której urlop zaległy w ogóle nie wystąpi, wszak normy te mają likwidować taką sytuację. Z drugiej natomiast strony potwierdzają regułę o konieczności wykorzystania w określonym, nieodległym czasie, czyli w następnym roku, ale najpóźniej do końca pierwszego kwartału (a po zamianie do 30 września), urlopu niewykorzystanego na bieżąco, czyli urlopu zaległego z roku poprzedniego.

Wynika z tego swoiste pierwszeństwo temporalne urlopu zaległego przed bieżącym, wszak ten bieżący pracodawca, aby nie narazić się na sankcję, może zrealizować w następnym roku kalendarzowym, lecz również z wskazanym ograniczeniem czasowym. Innymi słowy przestrzeganie regulacji z art. 168 KP ma prowadzić do sytuacji, w której pracownik nie będzie miał urlopu zaległego z roku poprzedniego. Tym bardziej nie powinno być niewykorzystanego urlopu z lat wcześniejszych. Z tej regulacji wynika więc pierwszeństwo wykorzystywania urlopu wcześniejszego (zaległego) przed bieżącym.

Jeżeli pracownik nie wykorzystał urlopu zaległego z przekroczeniem granicznego terminu z art. 168 KP (z wyjątkiem określonych w ustawie sytuacji uzasadniających przesunięcie urlopu na termin późniejszy), to oznacza to, że przepisy o udzielaniu urlopów nie są przestrzegane. Przeczy to więc zapatrywaniu skarżącego, że w pierwszej kolejności udziela się urlopu bieżącego a nie zaległego. Taka kolejność pogłębiałaby jedynie wskazaną nieprawidłowość. W efekcie prowadzi do pomniejszania nawet prawa do ekwiwalentu za urlop. Przykładem jest sprawa objęta skargą, w której pozwany niezasadnie zarzuca, że powód w ostatnich trzech latach przed ustaniem zatrudnienia wykorzystywał urlop bieżący, natomiast zaległy uległ przedawnieniu. Przy takim założeniu pracownik traciłby świadczenie (urlop), choć przysługuje mu z mocy ustawy i jest dla niego okresem wolnym od pracy z prawem do wynagrodzenia. W przypadku nieprawidłowej kolejności realizacji prawa do urlopu, czyli udzielania urlopu bieżącego przed zaległym, pracownik może tracić takie zwykłe prawo i w konsekwencji również ekwiwalent pieniężny za niewykorzystany urlop. Chodzi o przedawnienie prawa do urlopu.

Według art. 291 § 1 KP urlop niewykorzystany w terminie (art. 168 KP) ulega przedawnieniu z upływem trzech lat od dnia, w którym roszczenie o urlop stało się wymagalne. Jeżeli więc przed upływem tego okresu pracownik może wystąpić o ustalenie prawa do zaległego urlopu (nieprzedawnionego), to nie po to, aby prawo to zostało „faktycznie wyparte” przez urlop bieżący, a jeśli nawet nie wykorzysta urlopu zaległego, to ustalenie prawa do nieprzedawnionego urlopu (zaległego) eliminuje (lub zabezpiecza) późniejszy spór o ekwiwalent pieniężny za urlop. Oczywiście nie jest to konieczne, gdy pracodawca przestrzega reguły, że pracownik wykorzystuje w pierwszej kolejności urlop zaległy.

Taka wykładnia wynika również z zasady, że pracownik nie może udać się na urlop bez zgody pracodawcy, nawet gdy termin urlopu został określony w planie urlopów.

Podmiotem decydującym o realizacji prawa do urlopu jest ostatecznie pracodawca, zatem taka jego dominująca pozycja nie pozwala na wykładnię, że pracodawca może ponadto dowolnie (nawet arbitralnie) decydować o udzielaniu urlopu bieżącego przed zaległym.

Kolejność wynika z ustawy i pracodawca nie może jej zmienić na niekorzyść pracownika, czyli urlopu zaległego udziela się przed urlopem bieżącym. Urlop zaległy może dowodzić nieprzestrzegania zasady udzielania urlopu na bieżąco w danym roku (corocznego urlopu), wszak już art. 168 KP stanowi wyjątek od tej zasady.

Przepisy art. 161, 163, 168 KP odnoszą się do wszystkich urlopów, czyli także do urlopów zaległych, co oznacza, że urlop zaległy również powinien być ujęty w planie urlopów.

Reasumując już tylko udzielenie urlopu w kolejnym roku kalendarzowym (art. 168 KP) stanowi wyjątek od reguły udzielania urlopu na bieżącego (art. 161 KP). Regulacja ta łącznie z podstawową zasadą wykorzystywania urlopu jako okresu odpoczynku od pracy, uzasadnia wnioskowanie, choćby z mniejszego na większe (a minori ad maius), że urlop zaległy powinien być wykorzystywany (udzielany) przed urlopem bieżącym. Potwierdza to wniosek wynikający z przedawnienia urlopu, gdyż przy przeciwnej wykładni kompensata niewykorzystanego urlopu może nie być pełna.

Wyrok SN z dnia 9 maja 2013 r., II PK 199/12

Standard: 18841