Miejsce zwykłego pobytu dziecka

Miejsce zwykłego pobytu dziecka stanowi autonomiczne pojęcie prawa Unii, które należy interpretować z uwzględnieniem kontekstu, w jaki wpisują się przepisy posługujące się nim oraz celów rozporządzenia nr 2201/2003, w szczególności celu wynikającego z jego motywu 12, zgodnie z którym podstawy jurysdykcji ustanowione w tym rozporządzeniu ukształtowane są zgodnie z zasadą dobra dziecka, w szczególności według kryterium bliskości (wyrok z dnia 28 czerwca 2018 r., HR, C‑512/17).

W myśl orzecznictwa Trybunału miejsce zwykłego pobytu dziecka należy ustalić na podstawie całokształtu okoliczności faktycznych charakterystycznych dla danego przypadku. Poza fizyczną obecnością dziecka na terytorium państwa członkowskiego należy uwzględnić inne czynniki, które powinny wykazać, że obecność ta nie ma w żadnym razie charakteru tymczasowego lub okazjonalnego i że pobyt dziecka wskazuje na pewną integrację ze środowiskiem społecznym i rodzinnym (wyrok z dnia 28 czerwca 2018 r., HR, C‑512/17), co odnosi się do miejsca, w którym faktycznie znajduje się centrum życiowe dziecka (wyrok z dnia 28 czerwca 2018 r., HR, C‑512/17).

Wśród tych czynników należy wymienić trwałość, zgodność z prawem, warunki oraz motywy pobytu dziecka na terytorium danego państwa członkowskiego, jak również obywatelstwo dziecka, przy czym kluczowe czynniki zmieniają się w zależności od wieku danego dziecka (wyrok z dnia 8 czerwca 2017 r., C‑111/17 PPU). Znaczenie mają również miejsce i warunki uczęszczania dziecka do szkoły, a także więzi rodzinne i społeczne utrzymywane przez dziecko w danym państwie członkowskim (zob. podobnie wyrok z dnia 28 czerwca 2018 r., C‑512/17).

Jeśli chodzi o zamiar rodziców, by osiedlić się z dzieckiem w danym miejscu, Trybunał uznał, że także taki zamiar może zostać wzięty pod uwagę, jeżeli przejawia się on w pewnych oznakach zewnętrznych, jak nabycie lub wynajęcie mieszkania w danym państwie członkowskim (zob. podobnie wyrok z dnia 28 czerwca 2018 r., C‑512/17).

Ustalenie zwykłego pobytu dziecka w danym państwie członkowskim w rozumieniu art. 8 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003 wymaga co najmniej fizycznej obecności danego dziecka w tym państwie członkowskim, a także tego, by dodatkowe czynniki, które można wziąć pod uwagę, wykazywały, że obecność ta nie ma w żadnym razie charakteru tymczasowego lub okazjonalnego i że pobyt dziecka wskazuje na pewną integrację tego dziecka ze środowiskiem społecznym i rodzinnym.

Fakt, że dziecko pochodzi z państwa członkowskiego oraz że dziecko przejmuje kulturę tego państwa razem z jednym z rodziców, nie jest decydujący dla zidentyfikowania miejsca zwykłego pobytu tego dziecka (zob. podobnie wyrok z dnia 28 czerwca 2018 r., C‑512/17). Stwierdzenie to narzuca się tym bardziej w sytuacji, gdy jak w postępowaniu głównym, żaden element nie wskazuje, by dzieci, których dotyczy sprawa, były fizycznie obecne w sposób nieokazjonalny na terytorium państwa członkowskiego sądu, przed którym zawisł spór i z racji swego wieku w tym państwie przejawiały pewną integrację, w szczególności ze środowiskiem szkolnym, społecznym i rodzinnym.

Zatem art. 8 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003 należy interpretować w ten sposób, że dla celów ustalenia miejsca zwykłego pobytu dziecka nie mają znaczenia związki wynikające z obywatelstwa matki i zamieszkiwania przez nią przed zawarciem związku małżeńskiego w państwie członkowskim sądu, do którego wniesiono pozew lub wniosek w sprawie odpowiedzialności rodzicielskiej, natomiast okoliczność, że małoletnie dzieci urodziły się w tym państwie członkowskim i posiadają obywatelstwo tego państwa, jest niewystarczająca.

Fakt, iż spór zawisły przed sądem państwa członkowskiego może nie wchodzić w zakres stosowania art. 8 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003 z powodu braku zwykłego pobytu dziecka w tym państwie członkowskim, nie musi jednak stać na przeszkodzie temu, aby sąd ten miał jurysdykcję do rozpoznania tego sporu na innej podstawie. Zgodnie z art. 14 rozporządzenia nr 2201/2003, jeżeli żaden sąd państwa członkowskiego nie ma jurysdykcji na podstawie art. 8–13 tego rozporządzenia, jurysdykcję określa się w każdym państwie członkowskim według prawa tego państwa.

W konsekwencji art. 14 rozporządzenia nr 2201/2003 nie sprzeciwia się temu, by sąd, przed którym zawisł spór, zastosował przepisy prawa krajowego, aby stwierdzić swoją jurysdykcję, w tym, na podstawie obywatelstwa zainteresowanego dziecka, nawet gdyby ojciec dziecka, pozwany w sprawie, był obywatelem innego państwa członkowskiego niż państwo tego sądu.

Wyrok TSUE z dnia 1 sierpnia 2022 r., C-501/20

Standard: 80513 (pełna treść orzeczenia)

Artykuł 3 protokołu haskiego z dnia 23 listopada 2007 r. o prawie właściwym dla zobowiązań alimentacyjnych, zatwierdzonego w imieniu Wspólnoty Europejskiej decyzją Rady 2009/941/WE z dnia 30 listopada 2009 r., należy interpretować w ten sposób, że dla celów ustalenia prawa właściwego dla roszczenia alimentacyjnego małoletniego dziecka uprowadzonego przez jednego z rodziców na terytorium państwa członkowskiego okoliczność, że sąd tego państwa członkowskiego nakazał w ramach odrębnego postępowania powrót tego dziecka do państwa, w którym dziecko to miało miejsce zwykłego pobytu bezpośrednio przed jego uprowadzeniem, nie wystarcza do tego, by uniemożliwić uzyskanie przez to dziecko miejsca zwykłego pobytu na terytorium tego państwa członkowskiego.

Użycie przymiotnika „zwykły” pozwala na wyciągnięcie wniosku, że pobyt musi odznaczać się wystarczającym stopniem stałości, co wyklucza obecność tymczasową lub okazjonalną. Stwierdzenie to znajduje potwierdzenie w pkt 42 raportu wyjaśniającego w sprawie protokołu haskiego sporządzonego przez Andreę Bonomiego (tekst przyjęty przez 21 sesję Haskiej Konferencji Prawa Prywatnego Międzynarodowego), zgodnie z którym kryterium „zwykłego” pobytu sugeruje pewną stałość, co oznacza, że „[z]wykłe miejsce pobytu o charakterze tymczasowym nie wystarcza do ustalenia prawa właściwego dla zobowiązania alimentacyjnego”.

Główna zaleta tego łącznika polega na ustaleniu istnienia i wysokości zobowiązania alimentacyjnego, z uwzględnieniem „prawnych i faktycznych warunków środowiska społecznego państwa, w którym wierzyciel żyje i wykonuje zasadniczą część prowadzonej przez siebie działalności”. W zakresie, w jakim, jak podkreślono w tym samym punkcie tego raportu, wierzyciel alimentacyjny będzie korzystał z alimentów, aby sfinansować swoje bieżące wydatki, należy bowiem „dokonać oceny konkretnego problemu, który powstaje w odniesieniu do konkretnego społeczeństwa, a mianowicie tego, w którym wierzyciel alimentacyjny żyje i będzie żyć”.

Uzasadnione jest zatem uznanie, że w świetle tego celu miejscem zwykłego pobytu wierzyciela alimentacyjnego jest miejsce, w którym faktycznie znajduje się zwykły ośrodek jego życia, przy uwzględnieniu jego środowiska rodzinnego i społecznego. Jest tak tym bardziej w sytuacji, gdy ów wierzyciel jest małym dzieckiem, z uwagi na konieczność należytego uwzględnienia, zgodnie z art. 24 ust. 2 Karty praw podstawowych, najlepszego interesu tego dziecka, który wymaga w szczególności upewnienia się, jak w istocie podkreślił rząd polski, że dziecko to posiada wystarczające zasoby w kontekście środowiska rodzinnego i społecznego, w którym ma żyć.

Protokół haski nie przewiduje żadnego ograniczenia dyspozycji art. 3 ust. 2, wskazującej jako właściwe prawo państwa nowego miejsca zwykłego pobytu wierzyciela alimentacyjnego od momentu, w którym nastąpiła zmiana miejsca zwykłego pobytu, nawet jeżeli zapadło orzeczenie sądowe nakazujące powrót małoletniego wierzyciela alimentacyjnego do rodzica zamieszkującego w innym państwie.

Wyrok TSUE z dnia 12 maja 2022 r., C-644/20

Standard: 80866 (pełna treść orzeczenia)