Zarzut potrącenia w sprawie z powództwa syndyka o zapłatę

O ile wierzytelności nie odmówiono wciągnięcia na listę w postępowaniu upadłościowym - nie ma przeszkód do skutecznego podniesienia przez wierzyciela zarzutu potrącenia w procesie wszczętym przez syndyka. Na wierzycielu spoczywa jednak ciężar udowodnienia okoliczności, że o istnieniu wierzytelności nie wiedział, chociaż istniała ona już w chwili ogłoszenia upadłości.

Od wierzyciela upadłego należy wymagać dochowania terminu, wynikającego z art. 96 p.u.n., ale tylko wtedy, gdy z okoliczności konkretnego przypadku wynika, że wiedział on lub przy dołożeniu należytej staranności mógł powziąć wiedzę, że jest dłużnikiem upadłego. Oczywiście, należytą staranność dłużnika w zakresie prowadzonej przez niego działalności gospodarczej określa się zgodnie z art. 355 § 2 k.c.

W każdym przypadku pamiętać należy, że zgodnie z art. 93 ust. 1 p.u.n. potrącenie wierzytelności upadłego z wierzytelnością wierzyciela jest dopuszczalne, jeżeli obie wierzytelności istniały w dniu ogłoszenia upadłości, chociażby termin wymagalności jednej z nich jeszcze nie nastąpił.

W nauce prawa prezentowany jest pogląd, iż wierzyciel, który kwestionuje istnienie wzajemnej wierzytelności upadłego, zgłaszając swą wierzytelność powinien złożyć ewentualne oświadczenie o potrąceniu. W braku takiego oświadczenia niedopuszczalne jest podniesienie zarzutu potrącenia w procesie wytoczonym przeciwko wierzycielowi przez syndyka. Jednocześnie trzeba zauważyć, że w orzecznictwie wskazano m.in., że pozwany nie ma obowiązku zgłoszenia zarzutu potrącenia (z powodu ostrożności procesowej), gdy kwestionuje samą zasadność dochodzonego od niego roszczenia (por. wyrok SN z 28 marca1972 r., I CR 396/71)

Wyrok SN z dnia 29 maja 2019 r., III CSK 170/17

Standard: 66093 (pełna treść orzeczenia)

Wierzyciel upadłego, który w terminie wskazanym w art. 96 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. -Prawo upadłościowe (tekst jedn.: Dz. U. 2017.2344) nie złożył oświadczenia o potrąceniu przysługującej mu przeciwko upadłemu wierzytelności, może skutecznie podnieść zarzut potrącenia tej wierzytelności z wierzytelnością wzajemną upadłego w postępowaniu wszczętym przez syndyka masy upadłości.

W uchwale z dnia 23 stycznia 2007 r., III CZP 125/06 Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że dopuszczalne jest zgłoszenie zarzutu potrącenia przez wierzyciela upadłego w procesie wytoczonym przeciwko niemu przez syndyka masy upadłości w sytuacji, gdy przedstawiona do potrącenia wierzytelność została przed wytoczeniem powództwa zgłoszona w postępowaniu upadłościowym wraz z zarzutem potrącenia z wierzytelnością z aktualnie dochodzoną przez syndyka.

W wyroku z dnia 10 marca 2011r, V CSK 311/10 wskazano natomiast, że skutek potrącenia następuje z chwilą złożenia drugiej stronie (w tym wypadku syndykowi reprezentującemu upadłego) oświadczenia o skorzystaniu z tego prawa pod warunkiem, że spełnione zostały wymagania umożliwiające potrącenie. Czynności sędziego - komisarza (ewentualnie sądu) związane z badaniem wierzytelności, dopuszczalności jej potrącenia z wierzytelnością wzajemną i ustalaniem listy wierzytelności stanowią jedynie kontrolę, czy skutek potrącenia rzeczywiście nastąpił, podobnie jak to ma miejsce w wypadku zgłoszenia w postępowaniu sądowym zarzutu potrącenia na zasadach ogólnych.

W obydwu wypadkach różny jest tylko wynik tego badania. O ile nieuwzględnienie zarzutu potrącenia w procesie o zapłatę powoduje prawomocne stwierdzenie braku skutku w postaci umorzenia wierzytelności, o tyle odmowa uwzględnienia wierzytelności i jej potrącenia z wzajemną wierzytelnością upadłego w postępowaniu upadłościowym nie stwarza powagi rzeczy osądzonej, co oznacza, że wyrażona w tym postępowaniu ocena może być zakwestionowana w innym postępowaniu. Złożone w postępowaniu upadłościowym oświadczenie o potrąceniu nie odniesie swojego skutku w sytuacji, w której sędzia komisarz lub sąd nie uznają wierzytelności, jak również wtedy, gdy nie uznają skuteczności jej potrącenia 

Wyrok SN z dnia 23 stycznia 2019 r., I CSK 749/17

Standard: 46604 (pełna treść orzeczenia)