Ciężar dowodu udzielenia pacjentowi lub jego ustawowemu przedstawicielowi przystępnej informacji

Skoro odmowa poddania się zabiegowi operacyjnemu uchyla bezprawność działania lekarzy polegającą na podjęciu mniej przydatnej metody terapeutycznej, to pozwany musi wykazać, że działali oni zgodnie z prawem. Inaczej, że poinformowali skarżącą o konsekwencjach niepodjęcia leczenia szpitalnego.

Informacja o ryzyku w przypadku zaniechania zabiegu medycznego jest "lustrzanym odbiciem" informacji o ryzyku związanym z podjęciem tegoż zabiegu. Powinna zatem charakteryzować się wszystkimi tymi cechami, co ta ostatnia, a w szczególności musi być rzetelna i przystępna.

Wyrok SN z dnia 7 listopada 2008 r., II CSK 259/08

Standard: 70452 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy

Ponieważ wśród przepisów ustawy z 5 XII 1996 r. o zawodzie lekarza (Dz. U. z 2002 r., Nr 21, poz. 204 ze zm.) nie ma szczególnego przepisu określającego rozkład ciężaru dowodu, i to w sposób odmienny od ogólnej reguły wyrażonej w art. 6 k.c., przeto ten ostatni przepis stanowi podstawę dla przesądzenia, na której ze stron sporu spoczywa ciężar wykazania, że lekarz wykonał, wynikający z art. 31 ust. 1 ustawy, obowiązek udzielenia pacjentowi przystępnej informacji, i to w przedmiotowym zakresie wynikającym z treści tego przepisu.

Powód dochodzi roszczenia w ramach reżimu deliktowej odpowiedzialności odszkodowawczej, domagając się od pozwanego naprawienia szkody wyrządzonej z winy jego podwładnego przy wykonywaniu powierzonej mu czynności. Powód wywodzi zatem skutki prawne w postaci powstania obowiązku pozwanego naprawienia poniesionej przez powoda szkody z faktu wyrządzenia mu szkody pozostającej w adekwatnym związku przyczynowym z zawinionym zachowaniem się lekarza jako podwładnego strony pozwanej. W tej sytuacji na powodzie spoczywał obowiązek wykazania, że zawinione zachowanie lekarza polegało na wykonaniu zabiegu operacyjnego bez uprzedniego uzyskania niezbędnej zgody pacjenta w sposób wymagany w art. 34 ust. 2 w zw. z art. 31 ust. 1 ustawy.

Ustalenia zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku potwierdzają, że powód wykazał istnienie okoliczności, których ciężar dowodu na nim spoczywał, a mianowicie wykonania zabiegu bez uprzedniego przekazania mu przystępnej informacji, która uświadomiłaby mu skalę i stopień ryzyka i pozwalała na wyrażenia uświadomionej, objaśnionej zgody na zabieg.

Ponieważ o wyrażeniu przez pacjenta zgody na wykonanie zabiegu operacyjnego można mówić tylko wówczas, gdy została ona poprzedzona udzieleniem pacjentowi przystępnej informacji w zakresie określonym w art. 31 ust. 1 ustawy, przeto brak udzielenia pacjentowi takiej informacji przesądza zarazem o braku wyrażenia przez pacjenta uświadomionej zgody na zabieg. Wykonanie w takiej sytuacji zabiegu operacyjnego oznacza wykonanie go w warunkach bezprawności.

Ponieważ strona pozwana wywodzi skutek prawny w postaci wyłączenia jej odpowiedzialności w następstwie działania w warunkach braku bezprawności, przeto na niej spoczywa, z mocy art. 6 k.c., ciężar udowodnienia faktu wyłączającego bezprawność jej działania, a takim faktem jest wykazanie udzielenia pacjentowi przystępnej informacji, jako zdarzenia poprzedzającego wyrażenie uświadomionej zgody na zabieg i następnie dopiero wykonanie tego zabiegu. Trafnie więc Sąd Apelacyjny przesądził, że to na pozwanym spoczywał ciężar dowodu wykazania, że zgoda powoda miała charakter uświadomiony, co zarazem oznacza, że to pozwany zobowiązany był wykazać, iż jej wyrażenie zostało poprzedzone wykonaniem obowiązku udzielenia pacjentowi przystępnej informacji.

Również w piśmiennictwie podkreśla się, że ponieważ obowiązek udzielenia pacjentowi przystępnej informacji, w zakresie wynikającym z art. 31 ust. 1 ustawy, obciąża lekarza, który z faktu wykonania tego obowiązku wywodzi skutki prawne w postaci działania w warunkach braku bezprawności, bo po uzyskaniu tzw. objaśnionej, czy uświadomionej zgody pacjenta, przeto na lekarzu spoczywa ciężar wykazania wykonania tego obowiązku, z mocy art. 6 k.c. Innymi słowy, to lekarz powinien udowodnić, że udzielił pacjentowi przystępnej informacji o ryzyku i skutkach zabiegu operacyjnego, która stanowiła następnie podstawę wyrażenia przez pacjenta zgody na jego dokonanie lub też była podstawą odmowy wyrażenia takiej zgody.

Ponieważ z ustaleń uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika, że lekarz nie wykonał ustawowego obowiązku udzielenia powodowi przystępnej informacji wskutek co najmniej niedbalstwa, przeto konsekwencją takiego ustalenia była prawidłowa ocena Sądu Apelacyjnego, że pozwany nie uzyskał w sensie jurydycznym zgody powoda na wykonanie zabiegu operacyjnego.

W piśmiennictwie wyraźnie podkreśla się, że zgoda pacjenta w rozumieniu art. 34 ust. 1 ustawy musi być zgodą "objaśnioną", "poinformowaną", a więc świadomie akceptującą przez pacjenta zrozumiałe przezeń ryzyko dokonania zabiegu i przejęcie na siebie tego ryzyka. Dopiero taka zgoda pacjenta wyłącza bezprawność interwencji lekarza. Sama aprobata pacjenta dokonania zabiegu, uzyskana w sytuacji braku uprzedniego udzielenia mu przystępnej informacji, nie może być traktowana jako zgoda w jurydycznym tego słowa znaczeniu, a więc jako spełniająca wymogi art. 31 ust. 1 w zw. z art. 34 ust. 2 ustawy, co z kolei skutkuje uznaniem, że działanie lekarza w takiej sytuacji jest działaniem podjętym w warunkach bezprawności.

Wyrok SN z dnia 17 grudnia 2004 r., II CK 303/04

Standard: 18436 (pełna treść orzeczenia)