Zażalenie na pobranie przez notariusza opłaty sądowej od wniosku o wpis w księdze wieczystej

Na pobranie przez notariusza opłaty sądowej od wniosku o wpis w księdze wieczystej (art. 7 § 2 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie, jedn. tekst: Dz. U. z 2002 r. Nr 42, poz. 369) zażalenie nie przysługuje.

Podstawową zasadą jest, co podkreśla się w piśmiennictwie, iż zażalenie dopuszczalne jest jedynie w wypadkach wyraźnie wskazanych w ustawie (np. art. 394 § 1 k.p.c. i art. 22 ust. 1 u.k.s.c.).

Wśród obowiązujących przepisów, w tym przepisów Prawa o notariacie, nie ma normy przewidującej dopuszczalność zażalenia na pobranie przez notariusza opłaty sądowej na podstawie art. 7 § 2 tego Prawa. Prawo o notariacie w art. 83 § 1 przewiduje zażalenie jedynie na odmowę dokonania czynności notarialnej. Nie można też przyjąć, aby źródłem dopuszczalności zażalenia na pobranie opłaty sądowej przez notariusza były przepisy ustawy o kosztach sądowych, do których odsyła § 7 ust. 3 rozporządzenia, odesłanie to bowiem ogranicza się do przypadków zwrotu już uiszczonej opłaty sądowej, a więc przede wszystkim do art. 36 u.k.s.c. oraz - w odniesieniu do zaskarżenia ewentualnych decyzji dotyczących zwrotu - do art. 22 ust. 1 u.k.s.c. Z odesłania do wymienionych przepisów w tak zwężonym zakresie nie można wyprowadzić wniosku o dopuszczalności zaskarżenia zażaleniem działania notariusza wyrażającego się w pobraniu opłaty sądowej od zamieszczonego w akcie notarialnym wniosku o wpis do księgi wieczystej.

Na podstawie art. 7 ust. 2 Pr.not. do notariusza należy wprawdzie pobranie opłaty od wniosku o wpis do księgi wieczystej zamieszczonego w akcie notarialnym, jednakże notariusz nie pełni funkcji analogicznej do tej jaką spełnia przewodniczący wydziału sądu, wydający zarządzenia o wysokości i obowiązku uiszczenia kosztów sądowych, a jedynie pośredniczy w przekazaniu wniosku i uiszczeniu opłaty przez wnioskodawcę. Nawet więc, gdyby przypisać art. 27 ust. 3 u.k.s.c. znaczenie normatywne, to nie można przyjąć, aby do notariusza mogły mieć zastosowanie przepisy ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych dotyczące czynności przewodniczącego. Oceny tej nie zmienia art. 4 przepisów wprowadzających Prawo o notariacie, gdyż wynikający z tego przepisu nakaz stosowania do notariuszy innych dotychczasowych przepisów nie może się odnosić do art. 27 ust. 3 u.k.s.c., skoro notariusz nie pełni obecnie funkcji jurysdykcyjnych i w zakresie należnych kosztów od wniosku o wpis do księgi wieczystej funkcje te spełnia przewodniczący w sądzie, do którego notariusz przekazuje wypis aktu notarialnego zawierający taki wniosek. W świetle tych uwag nie można uznać, że art. 27 ust. 3 w związku z art. 22 ust. 1 u.k.s.c. stanowi podstawę do przyjęcia dopuszczalności zażalenia na pobranie należnej opłaty sądowej, stosownie do treści art. 7 ust. 2 Pr.not.

Nie jest także zasadne odwołanie się art. 78 zdanie pierwsze Konstytucji, który stanowi, że każda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji, a wyjątki od tej zasady oraz tryb zaskarżenia określa ustawa. Z powołanego przepisu wynika jedynie istnienie środka zaskarżenia od każdego orzeczenia wydanego w postępowaniu w pierwszej instancji, które kończy postępowanie (merytorycznie bądź formalnie) prowadzone w sprawie (por. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 3 października 2000 r., I CZ 97/00, OSNC 2001, nr 3, poz. 45). Do takich czynności nie sposób zaliczyć pobrania należnej opłaty przez notariusza pośredniczącego jedynie w uiszczeniu tej opłaty przez wnioskodawcę na rzecz właściwego sądu, któremu przekazywany jest wypis aktu notarialnego zawierającego wpis do księgi wieczystej, jak i opłata od wniosku. Ponadto powołany przepis Konstytucji w zdaniu drugim stanowi, że wyjątki od zasady określa ustawa, wynikająca więc z tego przepisu zasada nie ma charakteru bezwzględnego, czego przykładem jest choćby ograniczenie dopuszczalności zażalenia na zarządzenie przewodniczącego w sądzie drugiej instancji o wezwanie do uiszczenia wpisu od kasacji.

Brak zażalenia na pobranie przez notariusza opłaty nie oznacza, że wnioskodawcy, który kwestionuje wysokość pobranej opłaty, nie przysługuje środek ochrony, zastosowanie bowiem może mieć art. 36 ust. 3 u.k.s.c., do którego odsyła § 7 ust. 3 rozporządzenia. Zgodnie z tym przepisem, sąd ma obowiązek z urzędu zwrócić stronie (uczestnikowi postępowania) wszelkie należności z tytułu kosztów sądowych, stanowiące różnicę między kosztami pobranymi od strony a kosztami należnymi. Jeżeli zatem w postępowaniu wieczystoksięgowym zostanie ustalone, że notariusz działając na podstawie art. 7 § 2 Pr.not. pobrał opłatę w wysokości większej od należnej, wówczas sąd z urzędu powinien zwrócić podmiotowi, od którego opłata została pobrana, różnicę pomiędzy opłatą należną a opłatą uiszczoną. Nie ulega wątpliwości, że zgodnie z zasadą, iż strona zawsze może wnosić o podjęcie czynności, która powinna zostać podjęta z urzędu, za dopuszczalne należy uznać wystąpienie na podstawie art. 36 ust. 3 u.k.s.c. przez podmiot, od którego notariusz pobrał opłatę sądową, stosownie do treści art. 7 § 2 Pr.not., o zwrot różnicy między opłatą należną a uiszczoną.

W doktrynie przyjmuje się, że na rozstrzygnięcie w przedmiocie zwrotu opłaty sądowej, wydane na podstawie art. 36 ust. 3 u.k.s.c. przysługuje zażalenie na podstawie art. 22 ust. 1 zdanie pierwsze u.k.s.c.

Uchwała SN z dnia 12 września 2002 r., III CZP 50/02

Standard: 18334 (pełna treść orzeczenia)