Pobieranie przez notariusza opłaty sądowej od wniosku o wpis do księgi wieczystej

Stosownie do treści art. 92 ust. 4 Pr.not., notariusz sporządzający akt notarialny obowiązany jest zamieścić w nim wniosek o dokonanie wpisu w księdze wieczystej, odpowiadający ogólnym wymaganiom przewidzianym przepisami kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu nieprocesowym, a ponadto uwzględnić dane niezbędne w postępowaniu wieczystoksięgowym. Jeżeli wniosek taki podlega opłacie sądowej, to stosownie do art. 7 § 2 powołanej ustawy, notariusz pobiera od wnioskodawcy tę opłatę i zaznacza w akcie notarialnym jej wysokość. Notariusz jest przy tym obowiązany uzależnić sporządzenie aktu notarialnego od uiszczenia przez strony należnej opłaty sądowej. Pobraną opłatę sądową notariusz przekazuje właściwemu sądowi rejonowemu (art. 7 § 2 zdanie ostatnie Pr.not.).

Szczegółowe zasady pobierania i ewentualnego zwrotu zostały określone w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 27 sierpnia 2001 r. w sprawie pobierania przez notariuszy opłat sądowych od wniosków o wpis do księgi wieczystej zamieszczanych w aktach notarialnych (Dz. U. Nr 90, poz. 1011 - dalej "rozporządzenie"), wydanym na podstawie delegacji przewidzianej w art. 7 § 3 Pr.not. Z treści § 7 ust. 1 i 3 rozporządzenia wynika, że tylko w przypadku, gdy została uiszczona opłata lecz do sporządzenia aktu notarialnego nie doszło, notariusz niezwłocznie zwraca opłatę osobie, która ją uiściła, a w pozostałych przypadkach zwrot opłaty następuje na podstawie przepisów o kosztach sądowych.

Przedstawione regulacje Prawa o notariacie zostały wprowadzone ustawą z dnia 11 maja 2001 r. o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece, ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy - Prawo o notariacie (Dz. U. Nr 63, poz. 635). Celem tej nowelizacji było m.in. przyspieszenie postępowania wieczystoksięgowego. Konieczność nałożenia na notariuszy nowego obowiązku - w stosunku do poprzedniego stanu prawnego - pobierania należnej od wniosku o wpis do księgi wieczystej opłaty sądowej, a następnie przekazania jej właściwemu sądowi, motywowana była nie tylko zamiarem przyśpieszenia toku postępowania wieczystoksięgowego, ale również usprawnieniem ściągalności należnej opłaty i potrzebą odciążenia administracji sądowej.

Nałożenie na notariusza obowiązku sporządzania, w sytuacjach przewidzianych w art. 92 § 4 Pr.not., wniosku o dokonanie wpisu w księdze wieczystej oraz przesłania wypisu aktu notarialnego zawierającego ten wniosek do sądu właściwego, koresponduje z treścią art. 626[4] k.p.c., z którego wprost wynika, że notariusz jedynie przekazuje wniosek o dokonanie wpisu do księgi wieczystej, co jest równoznaczne ze złożeniem wniosku przez uprawnionego. W piśmiennictwie podkreśla się, że w istocie - z punktu widzenia zasad postępowania cywilnego - notariusz, spełniając swój ustawowy obowiązek, jest tylko pośrednikiem między uprawnionym a sądem wieczystoksięgowym.

Zobowiązanym do uiszczenia należnej opłaty pozostaje podmiot wnioskujący w akcie notarialnym o dokonanie wpisu w księdze wieczystej (art. 5 ust. 1 u.k.s.c.); pośrednictwo notariusza w zakresie pobrania i przekazania sądowi należnej opłaty sądowej wraz z wypisem aktu zawierającego wniosek o wpis zostało wprowadzone w celu usprawnienia postępowania wieczystoksięgowego.

Funkcji notariusza przy pobraniu opłaty nie można utożsamiać z funkcją jurysdykcyjną przewodniczącego wydziału wydającego zarządzenie określające wysokość należnej opłaty i nakazującego wezwanie do jej uiszczenia pod rygorem zwrotu pisma nieopłaconego lub odrzucenia środka zaskarżenia. Notariusz ma, zgodnie z art. 7 § 2 Pr.not., jedynie obowiązek uzależnienia sporządzenia aktu notarialnego, obejmującego wniosek o wpis do księgi wieczystej, od uprzedniego uiszczenia przez stronę należnej opłaty. Odmowa uiszczenia takiej opłaty powinna znaleźć wyraz w odmowie dokonania czynności notarialnej. Podobne stanowisko jest prezentowane w doktrynie w odniesieniu do tych wypadków, w których ustawy podatkowe nakładają na notariusza, jako płatnika, obowiązek uzależnienia dokonania czynności od pobrania należnego podatku. Osobie zainteresowanej przysługuje, zgodnie z treścią art. 83 § 1 Pr.not., zażalenie na odmowę dokonania czynności notarialnej.

Notariusz pobierający należną opłatę sądową od wniosku o wpis do księgi wieczystej zawartego w akcie notarialnym nie zastępuje przewodniczącego wydziału w jego czynnościach. Pobranie opłaty przez notariusza poprzedza jedynie przekazanie przezeń wniosku o wpis zawartego w akcie notarialnym. Wniosek taki podlega badaniu przez przewodniczącego, tak samo, jak wniosek złożony bezpośrednio przez wnioskodawcę, w tym również w zakresie uiszczenia opłaty sądowej we właściwej wysokości (art. 16 ust. 1 i art. 16[1] u.k.s.c.).

Uchwała SN z dnia 12 września 2002 r., III CZP 50/02

Standard: 18333 (pełna treść orzeczenia)