Obligatoryjne przeprowadzanie wywiadu środowiskowego (art. 214 § 2 k.p.k.)

Przypadki obowiązkowego przeprowadzenia wywiadu środowiskowego zostały enumeratywnie wymienione w art. 214 § 2 k.p.k. i dotyczą one jedynie sytuacji, gdy oskarżonemu zarzucono zbrodnię oraz gdy oskarżonym jest osobą, która w chwili czynu nie ukończyła 21 lat, a pozostaje pod zarzutem popełnienia umyślnego występku przeciwko życiu.

Prawdą jest, że § 3 art. 214 k.p.k. zwalnia od przeprowadzenia wywiadu środowiskowego w stosunku do osoby, która nie posiada w Polsce stałego miejsca zamieszkania. Struktura art. 214 k.p.k. wskazuje jednak na to, że jego § 3 odnosi się do tych sytuacji, w których przeprowadzenie wywiadu jest co do zasady – obligatoryjne. Wprowadzenie tego odstępstwa podyktowane zostało zasadniczymi trudnościami wynikającymi z konieczności przeprowadzenia wywiadu wobec osób zamieszkujących poza Polską zwłaszcza gdy wywiad taki jest właśnie obligatoryjny co nie jest tożsame z obowiązkiem jego uzyskania przez organy prowadzącego postępowanie w każdej sprawie. Regułą bowiem jest fakultatywne przeprowadzanie wywiadu środowiskowego– „w razie potrzeby”, a potrzeba taka zachodzi w szczególności wówczas, gdy nie są wystarczające dane osobo poznawcze o oskarżonym zebrane stosownie do treści art. 213 k.p.k. Może to mieć miejsce m.in. wówczas, gdy przedmiotem postępowania jest przestępstwo, w którym cechy osobowości jego sprawcy odgrywają poważną rolę (zob. P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2004, t. I, s. 910 oraz powołana tam literatura przedmiotu).

Postanowienie SN z dnia 29 października 2010 r., III KK 256/10

Standard: 17612

Sąd Najwyższy nie podziela zapatrywań tych autorów, którzy wskazują na obowiązkowy charakter tej czynności jedynie w sytuacjach wskazanych w § 2 art. 214 k.p.k., podkreślając, że przeprowadzenie dowodu środowiskowego przez kuratora sądowego w pozostałych sprawach jest „w zasadzie fakultatywne”. Za zasadne uznaje natomiast zapatrywania, zgodnie z którymi w każdej sprawie, w zależności od rodzaju i wagi zarzutu, może okazać się, że wyjaśnienie okoliczności umożliwiających poznanie osobowości oskarżonego oraz warunków życia, wśród których kształtowała się jego osobowość stanie się obowiązkiem sądu, skutkującym konieczność skorzystania z dowodu z wywiadu środowiskowego (por. wyrok SN z dnia 10 marca 1971 r., III KR 7/71).

Nie ma podstaw do uznania, iżby dowód w postaci wywiadu środowiskowego występował w postępowaniu karnym w dwóch postaciach, tj. jako „wywiad fakultatywny” i „wywiad obligatoryjny”, zatem niezasadne byłoby też różnicowanie czynności kuratora sądowego, wykonanych na podstawie decyzji sądu lub innego uprawnionego organu procesowego, na „wywiady fakultatywne i obligatoryjne”.

Zróżnicowanie takie jest z gruntu wadliwe i sprzeczne z treścią art. 11 pkt 2 ustawy o kuratorach sądowych, do którego odwołuje się uzasadnienie postanowienia tego sądu. Przepis ten nie pozostawia wątpliwości co do tego, że w każdym przypadku zlecenia przez sędziego lub sąd przeprowadzenia wywiadu środowiskowego, kurator sądowy jest obowiązany czynność tę wykonać. Przepis ten ma nadto charakter jedynie informacyjny i nie jest materialnoprawnym źródłem tego obowiązku, a więc w odniesieniu do czynności kuratora wykonywanej na potrzeby postępowania karnego stanowi go przepis art. 214 § 1 k.p.k

Uchwała SN z dnia 16 grudnia 2003 r., I KZP 34/03

Standard: 35441 (pełna treść orzeczenia)