Wpis roszczenia o przeniesienie udziału w nieruchomości (art. 16 u.k.w.h.)

Ujawnienie w księdze wieczystej na podstawie art. 16 ust. 1 i 2 pkt 2 KWU roszczenia o przeniesienie udziału w nieruchomości wywołuje skutek przewidziany w art. 17 tej ustawy. Roszczenie to uzyskuje zatem skuteczność względem praw nabytych przez czynność prawną po jego ujawnieniu, z wyjątkiem służebności drogi koniecznej, służebności ustanowionej w związku z przekroczeniem granicy przy wnoszeniu budynku, a od chwili wprowadzenia do kodeksu cywilnego służebności przesyłu - także tej służebności. W doktrynie określa się ten skutek wpisu jako rozszerzenie kręgu osób, względem których roszczenie jest skuteczne i zwraca uwagę, że zakres jego działania jest ograniczony przedmiotowo - odnosi się bowiem tylko do osób, które nabyły prawa do nieruchomości po ujawnieniu wpisu, a nabycie to nastąpiło w drodze czynności prawnej. Nie jest to zatem obciążenie nieruchomości skuteczne erga omnes. W wypadku obciążenia udziału w nieruchomości - skuteczność wpisu ogranicza się do tego udziału, pojmowanego jako idealny ułamek w prawie do nieruchomości.

Nabyciem prawa w drodze czynności prawnej nie jest zniesienie współwłasności w drodze orzeczenia sądu. Orzeczenie takie stanowi czynność sądową, a wpływ czynności procesowych stron, w tym ich zgodnego wniosku odnośnie sposobu zniesienia współwłasności, (do których w ograniczonym zakresie i w drodze analogii dopuszcza się stosowanie przepisów o czynnościach prawnych) na treść orzeczenia jest znacznie ograniczony (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 października 1995 r., III CRN 40/95, OSNC 1996/3/43).

Art. 622 § 2 KPC uprawnia sąd do wydania postanowienia odpowiadającego treści zgodnego wniosku jedynie wówczas, kiedy projekt podziału, sporządzony w sposób przewidziany w przepisach, nie sprzeciwia się prawu ani zasadom współżycia społecznego, ani też nie narusza w sposób rażący interesu osób uprawnionych. Uzyskanie praw do części nieruchomości w drodze podziału sądowego tej nieruchomości między współwłaścicielami (współużytkownikami wieczystymi) nie jest zatem nabyciem tej nieruchomości w drodze czynności prawnej, o jakiej mowa w art. 17 KWU, a w konsekwencji nie pociąga za sobą skuteczności wpisanego roszczenia przeciwko osobom, które w tej formie uzyskały prawa do części nieruchomości, dotychczas wchodzącej w skład większej całości, której współwłasność (współużytkowanie wieczyste) zniesiono, a których udział nie był obciążony tym wpisem.

Przewidziany w § 11 ust. 2 rozporządzenia w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych i zbiorów dokumentów obowiązek przeniesienia przez sąd z urzędu do współobciążenia wszystkich praw, roszczeń, innych ciężarów lub ograniczeń ciążących na nieruchomości do nowej lub innej księgi wieczystej, jeżeli nastąpi przeniesienie do nich części obciążonej nieruchomości jest normą wykonawczą, która ma na celu jedynie prawidłowe odzwierciedlenie w księdze wieczystej stanu nieruchomości. Odnosi się on także do wypadków podziału nieruchomości jako formy zniesienia wspólności praw do niej. Przepis ten nie odnosi się jedynie do wypadków ustanowienia na nieruchomości hipoteki, gdyż przeczy temu lista wymienionych w nim obciążeń, których przeniesienia powinien dokonać sąd wieczystoksięgowy, wśród których wprost wskazane są roszczenia i ograniczenia. Jednak nie reguluje on sytuacji prawnej.

Zgodnie z zasadą niepodzielności wspólnego prawa i jedności przedmiotu tego prawa, każdemu ze współuprawnionych przysługują prawa do całej rzeczy, zakres ich prawa jest wyznaczony przez wielkość udziału, a obciążenie udziału nie jest równoznaczne z obciążeniem całej nieruchomości - nie rozciąga się bowiem na udziały innych współuprawnionych.

W wypadku podziału nieruchomości, w której jeden z udziałów był obciążony roszczeniem i ograniczeniem wpisanym do księgi wieczystej § 11 ust. 2 rozporządzenia z dnia 17 września 2001 r. może zatem znaleźć zastosowanie jedynie w drodze analogii. Przy stosowaniu analogii należy uwzględnić, że przepis ten nie tworzy praw, lecz jedynie je odtwarza, a zatem jego zastosowanie w niniejszej sprawie poprzedzone musi być oceną, czy przenoszone roszczenie i zobowiązanie ciąży na nowej nieruchomości w świetle przepisów prawa materialnego. Nie stoi temu na przeszkodzie art. 626[8] § 2 KPC, bowiem wprost nakazuje on badać treść księgi wieczystej.

Postanowienie SN z dnia 6 maja 2009 r., II CSK 670/08

Standard: 17494 (pełna treść orzeczenia)