Dział spadku - spłaty i dopłaty

W judykaturze podkreśla się, że postępowanie o dział spadku ma na celu nie tylko zlikwidowanie stanu wspólności majątku spadkowego między spadkobiercami, ale także ostateczne zakończenie rozrachunku między nimi. Niewątpliwie rozstrzygnięcie w przedmiocie spłat lub dopłat stanowi integralny składnik postanowienia działowego (zob. m.in. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2003 r. III CZP 80/03, OSNC z 2005 r. Nr 2, poz. 20 oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 2012 r., V CSK 567/11).

Spłata oraz dopłata są pojęciami mającymi określoną treść normatywną (art. 212 KC). W przypadku, gdy przypadające spadkobiercy przedmioty należące do spadku nie pokrywają wartości jego udziału spadkowego, wyrównanie sched spadkowych poszczególnych spadkobierców następuje w drodze dopłaty; w razie zaś przyznania spadku jednemu lub kilku spadkobiercom, ekwiwalent pieniężny wartości udziałów w spadku tych spadkobierców, którzy wskutek orzeczenia działowego nie otrzymują żadnych przedmiotów spadkowych, stanowią spłaty.

W orzecznictwie wyrażono pogląd, że sąd działowy nie może orzekać o obowiązku spłaty (dopłaty) z zastrzeżeniem warunku (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 1984 r., III CRN 336/83, OSNCP 1984 nr 9, poz. 161). Nie kwestionując trafności tego zapatrywania, należy zauważyć, że z uzasadnienia zaskarżonego postanowienia nie wynika, jakie przesłanki usprawiedliwiają przyjęcie, że wolą stron wyrażoną w umowie z dnia 25 października 2005 r. było obejście powyższej reguły. Przytoczone przez Sąd Apelacyjny postanowienia umowne nie odnoszą się do spłaty, we wskazanym wyżej znaczeniu; przewidują bowiem obowiązek zapłaty określonej sumy pieniężnej bez powiazania jej wysokości z wartością udziału spadkowego powoda. Zawarcie przedmiotowej umowy bezpośrednio przed rozprawą wyznaczoną w celu rozpoznania zgodnego wniosku o dział spadku powinno skłaniać do oceny działania stron jako logicznego i konsekwentnego, a nie upatrywania w nim sprzeczności.

Wyrok SN z dnia 30 września 2016 r., I CSK 702/15

Standard: 17277 (pełna treść orzeczenia)

W postępowaniu o dział spadku, w skład którego wchodzi spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego, sąd nie może oddalić wniosku, z powołaniem się na art. 5 k.c., z tego powodu, że przedmiot działu jest niepodzielny, a wnioskodawca nie ma możliwości spłaty drugiego spadkobiercy. 

Uchwała SN z dnia 18 kwietnia 1990 r., III CZP 15/90

Standard: 32800 (pełna treść orzeczenia)