Wyrok z dnia 2015-02-11 sygn. IV SA/Wr 473/14

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sentencja

Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia NSA Tadeusz Kuczyński (spr.) Sędziowie Sędzia NSA Jolanta Sikorska Sędzia WSA Wanda Wiatkowska - Ilków Protokolant st. asystent sędziego Anna Rudzińska po rozpoznaniu w Wydziale IV na rozprawie w dniu 11 lutego 2015 r. sprawy ze skargi K. B. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego we W. z dnia [...], nr [...] w przedmiocie odmowy przyznania zasiłku stałego I. oddala skargę; II. przyznaje adw. G. Sz. kwotę 295, 20 (słownie: dwieście dziewięćdziesiąt pięć i 20/100) zł w tym 23 % VAT od Skarbu Państwa – Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu sądowym.

Uzasadnienie

Decyzją z dnia [...], nr [...] Samorządowe Kolegium Odwoławcze we Wrocławiu po rozpatrzeniu odwołania K. B. (dalej: skarżący) od, wydanej z upoważnienia Burmistrza Miasta i Gminy T., decyzji Kierownika Miejsko - Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w T. z dnia [...] (...), odmawiającej przyznania zasiłku stałego, na podstawie art. 138 § 1 pkt 1 kodeksu postępowania administracyjnego, utrzymało w mocy zaskarżoną decyzję.

W uzasadnieniu organ wskazał, że skarżący pismem z dnia 24 kwietnia 2013 r. zwrócił się do Miejsko - Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w T. z prośbą o przyznanie zasiłku stałego.

Po przeprowadzeniu rodzinnego wywiadu środowiskowego, organ pierwszej instancji ustalił, że skarżący, w wieku 23 lat, pobierający zasiłek pielęgnacyjny, prowadzi wspólne gospodarstwo domowe z rodzicami i dwoma braćmi. Jeden z braci – D., pracuje dorywczo, nie jest zarejestrowany w Powiatowym Urzędzie Pracy. Drugi – R. jest uczniem III klasy gimnazjum. Ich ojciec pobiera świadczenie z ZUS, matka pracuje dorywczo. Rodzina korzysta z dodatku mieszkaniowego, który w całości pokrywa opłatę czynszową. Wnioskodawca ma wykształcenie gimnazjalne, nie ukończył szkoły ponadgimnazjalnej, ma status osoby bezrobotnej bez prawa do zasiłku.

Decyzją z dnia [...] (...), organ pierwszej instancji odmówił przyznania skarżącemu zasiłku stałego z powodu braku współdziałania osoby lub rodziny z pracownikiem socjalnym w rozwiązywaniu trudnej sytuacji życiowej (art. 11 ust. 2 ustawy o pomocy społecznej). Organ podniósł, że podczas wywiadu skarżący, choć został zobowiązany do dostarczenia niezbędnej dokumentacji, mającej wpływ na ustalenie dochodu rodziny, nie spełnił zobowiązania. Również ojciec skarżącego i jego bracia nie stawili się na wezwanie organu do złożenia wyjaśnień, dotyczących dochodu rodziny. Od decyzji tej skarżący wniósł odwołanie, po którego rozpatrzeniu, Samorządowe Kolegium Odwoławcze we W., decyzją z dnia [...] (...) uchyliło decyzję organu I instancji w całości i przekazało sprawę do ponownego rozpatrzenia.

Po ponownym rozpatrzeniu wniosku skarżącego, zaskarżoną obecnie decyzją, organ pierwszej instancji ponownie odmówił skarżącemu przyznania wnioskowanego świadczenia. W uzasadnieniu swej decyzji organ wskazał, że na podstawie zebranej dokumentacji ustalono, że skarżący (lat 23, kawaler, bezdzietny), zamieszkuje wspólnie z rodzicami oraz dwoma braćmi prowadząc wspólne gospodarstwo domowe w lokalu mieszkalnym z zasobów ZGKiM, na który składają się dwa pokoje i kuchnia. Na lokal mieszkalny przyznany jest dodatek mieszkaniowy, który w całości pokrywa opłatę czynszową. Przyznając dodatek mieszkalny ustalono, że gospodarstwo domowe składa się z pięciu osób. Strona nadal użytkuje pokój ze starszym bratem D., posiada własne łóżko, pozostałe wyposażenie pokoju jest do wspólnego użytku braci. Kuchnię użytkują wszyscy domownicy razem (strona nie posiada w niej nic własnego, nawet artykułów żywnościowych). Matka skarżącego oświadczyła, że gotuje dla całej rodziny, z jedzenia korzysta również syn K., zaś jak była za granicą to jej rodzice pomagali wszystkim w domu w formie żywności. Matka zaprzeczyła również, że skarżący prowadzi oddzielne gospodarstwo domowe. Młodszy brat skarżącego potwierdził również fakt, że korzysta on ze wszystkich dóbr jakie są w mieszkaniu (oprócz komputera, który jest własnością brata D.) oraz z żywności i posiłków przygotowywanych przez mamę dla całej rodziny. Podczas wywiadu i sporządzania dokumentacji przez matkę skarżącego zareagował agresją słowną i zaczął wykrzykiwać, że matka ma napisać oświadczenie tak jak on chce, ponieważ otrzyma on "więcej pieniędzy". Podczas wywiadu przejawiał postawę roszczeniową zastraszał pracownika socjalnego, stwierdził, że nie będzie współpracować, a liczy się to, aby "mieć pieniądze". Zgodnie z pkt 6 posiadanego orzeczenia o stopniu niepełnosprawności, wydanym przez Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w O., pracownik socjalny zobowiązał skarżącego do udziału w warsztatach terapii zajęciowej, jednak nie wyraził on chęci udziału w zajęciach, gdyż jak twierdzi "nie będzie miał z tego żadnych pieniędzy". Powiatowy Urząd Pracy przedstawił skarżącemu dwie oferty pracy dla osób z orzeczeniem o niepełnosprawności, jednak nie skontaktował się on z żadnym pracodawcą w sprawie warunków zatrudnienia. Podczas wywiadu środowiskowego w dniu 29 lipca 2013 r. w domu nie zastano ojca i brata Wnioskodawcy. Pomimo wysłanych do nich wezwań do złożenia stosownych oświadczeń i wyjaśnień oraz dostarczenia niezbędnej dokumentacji mającej wpływ na ustalenie dochodu rodziny, ojciec ani brat Strony nie zgłosili się w organie. Na podstawie wywiadu ustalono, że ojciec skarżącego jest jedynym żywicielem rodziny, ponieważ tylko on posiada własne źródło dochodu w formie renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy i ponadto podejmuje prace dorywcze (wg oświadczenia żony pracuje codziennie bez umowy). Matka strony oraz brat D. (lat 22), nie posiadają statusu osób bezrobotnych i nie wykazują chęci zarejestrowania się w Urzędzie Pracy, jako osoby bezrobotne poszukujące pracy (podejmują prace dorywcze, matka poza granicami kraju). Organ uznał, że w realiach rozpatrywanej sprawy wyjaśnienia skarżącego mające wykazać, iż jest on osobą samotnie gospodarującą są nie do przyjęcia i pozostają w sprzeczności z zebranym materiałem. Podstawową istotną okolicznością jest brak środków na prowadzenie własnego gospodarstwa domowego.

Skarżący odwołał się od powyższej decyzji. Oświadczył, że utrzymuje się z zasiłku pielęgnacyjnego, jest osobą chorą i niepełnosprawną. Stwierdził, że prowadzi samodzielnie gospodarstwo domowe i żyje w konflikcie ze swoją rodziną, która nie chce udzielać mu pomocy. Stwierdził, że wypowiedzi jego matki są nieprawdziwe. Poprosił o ponowne rozpatrzenie jego sprawy.

Samorządowe Kolegium Odwoławcze rozważając powyższe odwołanie wskazało na treść art. 37 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2013 r., poz. 182 ze zm.), zwanej dalej "ustawą", zgodnie z którym, jednym ze świadczeń z pomocy społecznej jest zasiłek stały, który przysługuje:

1. pełnoletniej osobie samotnie gospodarującej, niezdolnej do pracy z powodu wieku lub całkowicie niezdolnej do pracy, jeżeli jej dochód jest niższy od kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej;

2. pełnoletniej osobie pozostającej w rodzinie, niezdolnej do pracy z powodu wieku lub całkowicie niezdolnej do pracy, jeżeli jej dochód, jak również dochód na osobę w rodzinie są niższe od kryterium dochodowego na osobę w rodzinie.

W stanie faktycznym sprawy, z uwagi na odmowę złożenia stosownych oświadczeń i wyjaśnień oraz dostarczenia niezbędnej dokumentacji, mającej wpływ na ustalenie dochodu rodziny, przez ojca i brata skarżącego, nie było możliwości ustalenia dochodu rodziny.

Kolegium podzieliło ustalenia organu pierwszej instancji, że w sprawie brak przesłanek do stwierdzenia, że skarżący prowadzi samodzielne gospodarstwo domowe. Należy wskazać, że zgodnie z art. 6 pkt 10 ustawy, osobą samotnie gospodarującą jest osoba prowadząca jednoosobowe gospodarstwo domowe. Po dokonaniu analizy stanu faktycznego sprawy nie sposób dać wiary twierdzeniu, że skarżący samodzielnie gospodaruje. Dokumenty wskazują, że całość opłat mieszkaniowych pokrywa dodatek mieszkaniowy przyznany na pięcioosobowa rodzinę. Matka skarżącego kupuje żywność i gotuje dla całej rodziny. Warto wskazać, że prowadzenie jednoosobowego gospodarstwa domowego jest możliwe pod warunkiem posiadania stałego dochodu, z którego osoba jest w stanie się utrzymać. W sytuacji, gdy skarżący posiada dochód miesięczny w postaci zasiłku pielęgnacyjnego w kwocie 153 zł, to - w świetle doświadczenia życiowego - trudno uznać za wiarygodne, że gospodaruje samodzielnie. Twierdzenie Odwołującego się, że żyje w konflikcie ze swoją rodziną, nie oznacza odrębności gospodarstw domowych, gdyż sytuacje konfliktowe występują w wielu rodzinach, w jednych sporadycznie, w innych powtarzają się regularnie. Tego typu sytuacje są powszechne, dlatego nie mogą być argumentem, służącym do uznania, że Strona gospodaruje samotnie, a w konsekwencji powinien mu zostać przyznany zasiłek stały. Organ dodał, że - nawet pomimo konfliktów - obowiązek utrzymania członka rodziny spoczywa przede wszystkim na rodzinie (rodzicach, rodzeństwie), z uwagi na obowiązek alimentacyjny wynikający z Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. W pierwszej kolejności to rodzina ma obowiązek wsparcia, a dopiero potem można jej oczekiwać od instytucji państwowych.

Niezależnie od powyższego, w stanie faktycznym sprawy także z innych przyczyn nie ma podstaw do przyznania pomocy skarżącemu.

Rozpatrując sprawę Kolegium zwróciło uwagę, że w zaskarżonej decyzji, organ pierwszej instancji zwrócił uwagę na brak współdziałania skarżącego z pracownikiem socjalnym w rozwiązywaniu trudnej sytuacji życiowej. W takiej sytuacji ma zastosowanie art. 11 ust. 1 ustawy, który stanowi, że brak współdziałania osoby lub rodziny z pracownikiem socjalnym w rozwiązywaniu trudnej sytuacji życiowej, odmowa zawarcia kontraktu socjalnego, niedotrzymywanie jego postanowień, nieuzasadniona odmowa podjęcia zatrudnienia, innej pracy zarobkowej przez osobę bezrobotną lub wykonywania prac społecznie użytecznych, o których mowa w przepisach o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, lub nieuzasadniona odmowa podjęcia leczenia odwykowego w zakładzie lecznictwa odwykowego przez osobę uzależnioną mogą stanowić podstawę do odmowy przyznania świadczenia, uchylenia decyzji o przyznaniu świadczenia lub wstrzymania świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej.

W ocenie Kolegium materiał dowodowy sprawy świadczy o tym, że skarżący nie współdziała z pracownikiem socjalnym w rozwiązywaniu trudnej sytuacji życiowej: pracownik socjalny zobowiązał skarżącego do udziału w warsztatach terapii zajęciowej, jednak nie wyraził on chęci udziału w zajęciach, Powiatowy Urząd Pracy przedstawił skarżącemu dwie oferty pracy dla osób z orzeczeniem o niepełnosprawności, jednak nie skontaktował się on z żadnym pracodawcą w sprawie warunków zatrudnienia.

W tym stanie rzeczy, w ocenie Kolegium, istnieją przesłanki do odmowy przyznania pomocy (nawet, gdyby hipotetycznie przyjąć, że dochód Strony lub osoby w jej rodzinie nie przekracza kryterium dochodowego).

Mając na uwadze powyższe, Samorządowe Kolegium Odwoławcze nie znalazło podstaw do zmiany lub uchylenia zaskarżonej decyzji.

Skargę na decyzję ostateczną wniósł skarżący, któremu postanowieniem referendarza sądowego w Wojewódzkim Sądzie Administracyjnym z dnia 23 kwietnia 2014 r. (sygn. akt IV SO/Wr 7/14) przyznano prawo pomocy w zakresie częściowym obejmującym ustanowienie adwokata z urzędu.

W uzasadnieniu skargi, pełnomocnik skarżonego decyzji zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy w tym:

1. art. 37 ust. 1 pkt. 1 ustawy poprzez jego błędną wykładnię i uznanie, że skarżący nie jest osobą samotnie gospodarującą, podczas gdy z uwagi na sytuacje rodziną, zdrowotną i zarobkową skarżący jedynie okazjonalnie, z powodu przymusu spowodowanego brakiem środków finansowych na samodzielne utrzymanie oraz niezdolności do pracy z powodu choroby, korzysta z pomocy rodziny, która utrzymywała się w czasie wydawania zaskarżonej decyzji jedynie z renty otrzymywanej przez ojca oraz z zasiłków otrzymywanych przez rodzinę,

2. art. 37 ust. 1 pkt. 1 ustawy poprzez jego niezastosowanie w przypadku uznania przez organ, że rzekomo skarżący nie jest pełnoletnią osobą samotnie gospodarującą a ze zgormadzonego w sprawie materiału dowodowego wynika, że skarżący z powodu choroby oraz braku wykształcenia nie jest wstanie skutecznie podjąć zatrudnienia oraz utrzymuje się z zasiłku pielęgnacyjnego w kwocie 153 zł. natomiast jego rodzina nie pracuje i utrzymuje się z rety ojca skarżącego, co sprawia, że dochód na osobę w rodzinie jest niższy od kryterium dochodowego na osobę w rodzinie i tylko z braku wnikliwego wyjaśnienia stanu faktycznego sprawy przez organ nie doszło do ustalenia wysokości uzyskiwanych przez rodzinę skarżącego dochodów

3. art. 11 ust. 2 ustawy poprzez jego zastosowanie podczas gdy brak możliwości ustalenia dochodu rodziny skarżącego wynika z braku współdziałania innych członków, z którymi skarżący pozostaje w konflikcie i za których działania nie odpowiada, natomiast to, że skarżący nie podjął pracy proponowanej mu przez Powiatowy Urząd Pracy było uzasadnione tym, że oferowana praca miała być wykonywana w znacznej odległości od miejsca jego zamieszkania. Ponadto zarzucany rzekomy brak współdziałania ze strony skarżącego był wynikiem choroby psychicznej, która od kilku lat go nęka, czego organ nie wziął pod uwagę przy rozpoznawaniu niniejszej sprawy.

Ponadto pełnomocnik skarżącego zarzucił naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy a to art. 77 k.p.a w zw. z art. 7 k.p.a. poprzez niepodjęcie przez organ jak i organ pierwszej instancji niezbędnych czynności zmierzających do prawidłowego wyjaśnienia stanu faktycznego sprawy, mając świadomość, co bezspornie wynika z przeprowadzonego wywiadu środowiskowego, że skarżący cierpi na zaburzenia psychiczne, posiada znaczną niepełnosprawność intelektualną oraz żyje w konflikcie z rodziną.

W odpowiedzi na skargę organ wniósł o jej odrzucenie z powodu uchybienia terminu do jej wniesienia, ewentualnie o jej oddalenie, podtrzymując w całości swoje dotychczasowe stanowisko w sprawie.

Odnosząc się do zarzutów skargi, organ stwierdził, że brak jest podstaw aby uznać zarzut naruszenia art. 37 ust. 1 pkt 1 ustawy. Zdaniem organu okoliczności sprawy wskazują jednoznacznie, że skarżący nie jest osobą samotnie gospodarującą. Zdaniem organu, samotne gospodarowanie, jest możliwe pod warunkiem posiadania dochodu, który pozwala na samodzielne utrzymanie się. Doświadczenie życiowe nakazuje uznać, że nie jest możliwe usamodzielnienie się przy dochodzie 153 zł miesięcznie.

Postanowieniem z dnia 8 lipca 2014 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu przywrócił termin do wniesienia skargi w powyższej sprawie.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zaważył, co następuje:

Skarga nie zasługuje na uwzględnienie, gdyż zaskarżona decyzja i utrzymana nią w mocy decyzja pierwszoinstancyjna nie naruszają prawa. Sąd nie dopatrzył się nieprawidłowości w działaniu organów, zarówno w ustaleniu stanu faktycznego sprawy, jak i oceny prawnej w świetle mających zastosowanie przepisów.

Okolicznością bezsporną w sprawie jest, że skarżący jest osobą w trudnej sytuacji materialnej. Ponadto jest osobą częściowo niezdolną do pracy. Sąd podzielił ustalenia organów w tym zakresie.

Kwestią sporną jest, czy skarżący zamieszkując z rodzicami oraz dwoma braćmi, prowadzi z nimi wspólne gospodarstwo domowe, czy też jest osobą samotnie gospodarującą, tzn. czy prowadzi on samodzielne gospodarstwo domowe.

Sąd podzielił ustalenia organów, że w sprawie brak przesłanek do stwierdzenia, że K. B. prowadzi samodzielne gospodarstwo domowe. Zgodnie z art. 6 pkt 10) ustawy, osobą samotnie gospodarującą jest osoba prowadząca jednoosobowe gospodarstwo domowe. Dokumenty wskazują, że całość opłat mieszkaniowych pokrywa dodatek mieszkaniowy przyznany na pięcioosobową rodzinę. Matka K. B. kupuje żywność i gotuje dla całej rodziny. Organ trafnie zauważył, że prowadzenie jednoosobowego gospodarstwa domowego jest możliwe pod warunkiem posiadania stałego dochodu, z którego osoba jest w stanie się utrzymać. W sytuacji, gdy strona posiada dochód miesięczny w postaci zasiłku pielęgnacyjnego w kwocie 153 zł, to - w świetle doświadczenia życiowego - trudno uznać za wiarygodne, że gospodaruje samodzielnie. Również twierdzenie odwołującego się, że żyje w konflikcie ze swoją rodziną, nie oznacza odrębności gospodarstw domowych, gdyż sytuacje konfliktowe występują w wielu rodzinach. Jak zasadnie skonstatował organ, tego typu sytuacje są powszechne, dlatego nie mogą być argumentem, służącym do uznania, że strona gospodaruje samotnie, a w konsekwencji powinien jej zostać przyznany zasiłek stały. Tym bardziej, że - nawet pomimo konfliktów - obowiązek utrzymania członka rodziny spoczywa przede wszystkim na rodzinie (rodzicach, rodzeństwie), z uwagi na obowiązek alimentacyjny wynikający z Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. W pierwszej kolejności to rodzina ma obowiązek wsparcia, a dopiero potem można jej oczekiwać od instytucji publicznych.

Organy trafnie zwróciły uwagę, na brak współdziałania skarżącego z pracownikiem socjalnym w rozwiązywaniu trudnej sytuacji życiowej. W myśl normy art. 11 ust. 1 ustawy, brak współdziałania osoby lub rodziny z pracownikiem socjalnym w rozwiązywaniu trudnej sytuacji życiowej, odmowa zawarcia kontraktu socjalnego, niedotrzymywanie jego postanowień, nieuzasadniona odmowa podjęcia zatrudnienia, innej pracy zarobkowej przez osobę bezrobotną lub wykonywania prac społecznie użytecznych, o których mowa w przepisach o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, lub nieuzasadniona odmowa podjęcia leczenia odwykowego w zakładzie lecznictwa odwykowego przez osobę uzależnioną mogą stanowić podstawę do odmowy przyznania świadczenia, uchylenia decyzji o przyznaniu świadczenia lub wstrzymania świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej.

Materiał dowodowy sprawy świadczy o tym, że skarżący nie współdziałał z pracownikiem socjalnym w rozwiązywaniu trudnej sytuacji życiowej. Pracownik socjalny zobowiązał skarżącego do udziału w warsztatach terapii zajęciowej, jednak nie wyraził on chęci udziału w zajęciach, Powiatowy Urząd Pracy przedstawił skarżącemu dwie oferty pracy dla osób z orzeczeniem o niepełnosprawności, jednak nie skontaktował się on z żadnym pracodawcą w sprawie warunków zatrudnienia.

W związku z tym nie jest zasadny zarzut skargi, że skarżący nie podjął pracy z powodu znacznej jej odległości od miejsca zamieszkiwania. Argument taki można by wziąć pod uwagę pod warunkiem podjęcia przez skarżącego jakichkolwiek działań, z których wynikałaby jego zainteresowanie zgłoszonymi ofertami pracy.

Nie jest również trafny zarzut naruszenia przez organy przepisu art. 11 ust. 2 ustawy o pomocy społecznej, że brak ustalenia dochodu rodziny skarżącego wynikał z braku współdziałania innych jej członków, z którymi skarżący pozostaje w konflikcie i za działania których nie odpowiada. Argument ten nie ma istotnego znaczenia prawnego, gdyż zgodnie art. 8 ust. 1 ustawy, prawo do świadczenia z pomocy społecznej ustala się m.in. na podstawie kryterium dochodowego na osobę w rodzinie. Zgodnie z orzecznictwem pracownik prowadzący rodzinny wywiad środowiskowy może domagać się od osoby lub rodziny ubiegającej o pomoc złożenia oświadczenia o dochodach i stanie majątkowym. Odmowa złożenia oświadczenia jest podstawą wydania decyzji o odmowie przyznania świadczenia. Równoznaczny z taką odmową jest również brak reakcji osoby zobowiązanej do złożenia oświadczenia nas wezwanie organu o jego przedłożenie.

Biorąc pod uwagę wszystkie wskazane powyżej okoliczności Sąd, na podstawie art. 151 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2012 r., poz. 270), orzekł jak w punkcie I sentencji wyroku.

Orzeczenie o zwrocie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej skarżącemu z urzędu uzasadnia treść art. 250 cytowanego Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi w związku z § 18 ust. 1 pkt 1 lit. "c" i § 2 ust. 3 rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (t.j. Dz.U. z 2013, poz.461).