Postanowienie z dnia 2000-03-16 sygn. I PKN 673/99

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I PKN 673/99

Postanowienie z dnia 16 marca 2000 r.,

Nie jest wyłączona sądowa ochrona dóbr osobistych (czci i dobrego imienia) pracownika na podstawie art. 23 i 24 KC w związku z art. 300 KP, gdy domaga się on usunięcia skutków naruszenia, które nastąpiło w toku lub w związku z prowadzonym przeciwko niemu postępowaniem dyscyplinarnym.

Przewodniczący SSN Jerzy Kwaśniewski,

Sędziowie SN: Katarzyna Gonera (sprawozdawca), Andrzej Kijowski.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 16 marca 2000 r. sprawy z powództwa Jacka B. przeciwko Politechnice W. w W. o ustalenie, na skutek kasacji powoda od postanowienia Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 23 sierpnia 1999 r. [...]

postanowił: uchylić zaskarżone postanowienie oraz poprzedzające je postanowienie Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu z dnia 28 czerwca 1999 r. [...] i przekazać sprawę Sądowi Okręgowemu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu do rozpoznania.

Uzasadnienie

Powód Jacek B. wniósł o ustalenie, że informacje zebrane przez Jana P. działającego jako rzecznik dyscyplinarny Rektora Politechniki W. dla nauczycieli akademickich, zawarte w dokumentach zebranych i zgromadzonych w teczce oznaczonej "Jacek B. V" są nieprawdziwe, niepełne oraz zebrane w sposób sprzeczny z ustawą, a ponadto o nakazanie pozwanemu Rektorowi Politechniki W. w W, zniszczenia tych dokumentów, zebranych w sposób sprzeczny z ustawą, wraz zawartymi tam informacjami.

Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu postanowieniem z dnia 28 czerwca 1999 r. [...] odrzucił pozew na podstawie art. 199 § 1 pkt 1 KPC - z powodu niedopuszczalności drogi sądowej - po dokonaniu oceny, że z przytoczonych przez powoda okoliczności wynika w sposób oczywisty, że nie istnieje żaden stosunek prawny, który mógłby stanowić podstawę prawną żądania pozwu. Zgłoszone przez powoda w pozwie żądanie nie należy do kategorii spraw cywilnych, wymienionych w art. 1 KPC, gdyż jego podstawą nie są przepisy prawa cywilnego.

Postanowienie to zaskarżył powód zażaleniem, zarzucając naruszenie art. 45 ust. 1 i 2 w związku z art. 77 ust. 2, art. 51 ust. 3 i 4, art. 175 ust. 1 i art. 177 Konstytucji RP oraz art. 199 § 1 pkt 1, art. 316 § 1 i art. 476 KPC.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu postanowieniem z dnia 23 sierpnia 1999 r. [...] oddalił zażalenie stwierdzając, że powód w istocie kwestionuje w pozwie sposób prowadzenia przeciwko niemu postępowania dyscyplinarnego. Podnoszone przez powoda zarzuty nie mogą być rozstrzygane w drodze postępowania cywilnego, zachodzi zatem niedopuszczalność drogi sądowej. Zgłoszone zarzuty powód może kierować w dalszym toku postępowania dyscyplinarnego i będą one podlegały ocenie przez Komisję Dyscyplinarną. Proces cywilny nie może być procesem zastępczym w stosunku do postępowania dyscyplinarnego, a do tego faktycznie sprowadza się żądanie powoda.

W kasacji zaskarżonemu nią postanowieniu Sądu Apelacyjnego powód postawił zarzut, iż narusza ono prawo materialne przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie przepisów art. 45 w związku z art. 8 ust. 1, art. 77 ust. 2, art. 51, art. 175 ust. 1 i art. 177 Konstytucji RP oraz art. 1, art. 2 § 1 i art. 476 § 1 pkt 1 KPC. Ponadto powód oparł kasację na naruszeniu przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy, w szczególności naruszeniu art. 199 § 1 pkt 1, art. 316 § 1 i art. 328 § 2 KPC. Powód wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do "ponownego rozpatrzenia przez właściwy sąd".

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja ma usprawiedliwione podstawy i dlatego podlega uwzględnieniu. Podniesione w niej zarzuty naruszenia art. 199 § 1 pkt 1 w związku z art. 1, art. 2 § 1 oraz art. 476 § 1 pkt 1 KPC przez wadliwe uznanie, że w odniesieniu do żądania powoda droga sądowa jest niedopuszczalna, są uzasadnione.

Art. 1 KPC zawiera legalną definicję "sprawy cywilnej" jako przedmiotu sądowego postępowania cywilnego. W treści przepisu zostały wymienione rodzaje spraw uznane za "sprawy cywilne". Wymienione w art. 1 KPC sprawy podlegają rozpoznaniu przez sądy powszechne oraz Sąd Najwyższy, chyba że przepisy ustawy przewidują ich rozpoznanie przez sądy szczególne lub inne organy (art. 2 § 1 i 3 KPC). Art. 2 KPC ustanawia domniemanie drogi sądowej w sprawach cywilnych w rozumieniu art. 1 KPC. Oznacza to, że każda sprawa cywilna - w znaczeniu, o jakim mowa w art. 1 KPC - podlega rozpoznaniu przez sąd, chyba że przepis szczególny przekazuje ją do właściwości innych organów.

Dla decydującej o dopuszczalności drogi sądowej oceny charakteru sprawy w płaszczyźnie art. 1 KPC rozstrzygające znaczenie ma przedmiot procesu - czyli przedstawione pod osąd roszczenie (żądanie) - oraz podany przez powoda stan faktyczny, te bowiem elementy, konkretyzując stosunek prawny istniejący między stronami, kształtują charakter sprawy i tym samym nadają jej - lub odejmują - przymiot sprawy cywilnej (por. uchwałę Sądu Najwyższego z 8 stycznia 1991 r., III CZP 138/91, OSNCP 1992 z. 7-8, poz. 128, uchwałę Sądu Najwyższego z 3 września 1993 r., III CZP 108/93, OSNC 1994 z. 5, poz. 96, postanowienie Sądu Najwyższego z 3 czerwca 1998 r., I CKN 1078/97, OSNC 1999 z. 2, poz. 28).

Dopuszczalność drogi sądowej zależy od okoliczności faktycznych przytoczonych przez powoda jako podstawa roszczenia, nie jest natomiast uwarunkowana wykazaniem istnienia tego roszczenia (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 10 marca 1999 r., II CKN 340/98, OSNC 1999 z. 9, poz. 161). Jeżeli powód opiera swoje roszczenie na zdarzeniach prawnych wywołujących skutki w zakresie stosunków cywilnoprawnych (w rozumieniu art. 1 KPC), to droga sądowa jest dopuszczalna, choćby powoływane przez powoda zdarzenia były fikcyjne lub w rzeczywistości nie rodziły skutków prawnych. Droga sądowa jest dopuszczalna, jeżeli powód opiera swoje roszczenia na zdarzeniach prawnych, które mogą stanowić źródło stosunków cywilnoprawnych (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 1998 r., I CKN 1000/97, OSNC 1999 z. 1 poz. 6).

Osobnym zagadnieniem, nie należącym do problematyki dopuszczalności drogi sądowej, jest zasadność roszczenia, którą można ocenić dopiero po przeprowadzeniu postępowania cywilnego. Jeżeli z okoliczności faktycznych przytoczonych przez powoda nie wynika zgłoszone przezeń roszczenie, wówczas powództwo podlega oddaleniu jako pozbawione podstaw faktycznych i nieuzasadnione.

W rozpoznawanej sprawie z twierdzeń faktycznych zawartych w pozwie wynika, że powód jest mianowanym nauczycielem akademickim pozostającym w stosunku pracy z Politechniką W. w W. i że w stosunku do powoda zostały podjęte czynności wyjaśniające przez rzecznika dyscyplinarnego tej uczelni powołanego przez rektora, działającego stosownie do przepisów rozdziału 7 (dotyczącego odpowiedzialności dyscyplinarnej nauczycieli akademickich) ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 65, poz. 385 ze zm.).

W toku tego postępowania rzecznik dyscyplinarny zgromadził pewne dokumenty, które według twierdzeń powoda zawartych w pozwie - zawierają informacje nieprawdziwe, niepełne i zebrane sprzecznie z ustawą Kodeks postępowania karnego i innymi przepisami prawa, a także pomawiające powoda o czyny niepopełnione i naruszające dobra osobiste powoda. Powód domaga się zniszczenia dokumentów zgromadzonych przez rzecznika dyscyplinarnego zawierających informacje o charakterze pomówień i inwektyw naruszających dobra osobiste powoda.

Błędnie Sąd Apelacyjny przyjął, że powód kwestionuje sposób prowadzenia przeciwko niemu postępowania dyscyplinarnego, co nie podlega kontroli sądu w postępowaniu cywilnym. Powód domaga się bowiem w istocie - jak wynika z przytoczonych przez niego okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie pozwu - usunięcia skutków naruszenia jego dóbr osobistych w postaci czci i dobrego imienia (art. 23 i 24 KC), a fakt, że takie naruszenie - według twierdzeń powoda - nastąpiło w toku prowadzonego przeciwko niemu postępowania dyscyplinarnego lub w związku z postępowaniem dyscyplinarnym, nie pozbawia powoda sądowej ochrony dóbr osobistych.

W sprawie niniejszej nie chodzi zatem o kwestię legalności czy zasadności procedur dyscyplinarnych (chociaż one również w pewnym zakresie podlegają kontroli i ocenie sądu w ramach konstytucyjnie zagwarantowanego prawa do sądu - por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 1999 r., I PKN 648/98), lecz bezpośrednio o związane ze stosunkiem pracy roszczenie o ochronę dóbr osobistych naruszonych - według twierdzeń powoda - bezprawnymi działaniami rzecznika dyscyplinarnego Politechniki W. w W., będącej pracodawcą powoda.

Droga sądowa w takiej sytuacji wynika nie tylko z art. 125 ustawy o szkolnictwie wyższym, zgodnie z którym spory o roszczenia ze stosunku pracy pracownika uczelni (w tym również mianowanego nauczyciela akademickiego) rozpatrują sądy pracy, ale również z ogólnych przepisów art. 1, art. 2 § 1 i art. 476 § 1 pkt 1 KPC. Odwołanie się przez powoda w kasacji do art. 51 ust. 4 Konstytucji, zgodnie z którym każdy ma prawo do żądania sprostowania oraz usunięcia informacji nieprawdziwych, niepełnych lub zebranych w sposób sprzeczny z ustawą, nie wyklucza możliwości oceny roszczeń powoda w kontekście przepisów Kodeksu cywilnego o ochronie dóbr osobistych.

Powołanie się na treść art. 51 Konstytucji nie może być zatem traktowane w ten sposób, że powodowi chodzi jedynie o gwarancje przewidziane w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. Nr 133, poz. 883), która w pewnym zakresie przewiduje skargę na decyzję Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych do Naczelnego Sądu Administracyjnego (art. 21 ustawy), z wyłączeniem stosowania przepisów Kodeksu cywilnego o ochronie dóbr osobistych. Do sądu bowiem, a nie do strony, należy ostatecznie znalezienie właściwej podstawy prawnej dochodzonego roszczenia i jego ocena w odniesieniu do obowiązującego stanu prawnego, także w świetle przepisów Konstytucji (art. 8 ust. 2 Konstytucji).

Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji postanowienia na podstawie art. 393[13] § 1 KPC.

OSNCP 2001 r., Nr 15 poz. 491