Wyrok z dnia 2000-02-04 sygn. II CKN 738/98

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CKN 738/98

Wyrok z dnia 4 lutego 2000 r.

W sprawie o złożenie oświadczenia woli wyłączone jest wydanie wyroku wstępnego.

Przewodniczący: Sędzia SN Iwona Koper (sprawozdawca)

Sędziowie SN: Jacek Gudowski, Tadeusz Domińczyk

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 4 lutego 2000 r. na rozprawie sprawy z powództwa Spółdzielni Mieszkaniowej Budowlanych "K." w Ł. przeciwko Gminie Ł. o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli, na skutek kasacji pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 3 czerwca 1998 r.,

uchylił zaskarżony wyrok.

Uzasadnienie

Wyrokiem wstępnym z dnia 26 marca 1998 r. Sąd Wojewódzki w Łodzi uznał za usprawiedliwione co do zasady roszczenie powodowej Spółdzielni Mieszkaniowej Budowlanych "K." w Ł. o zobowiązanie pozwanej Gminy Ł. do złożenia oświadczenia woli o ustanowieniu w trybie bezprzetargowym prawa użytkowania wieczystego nieruchomości położonych w Ł. przy ul. C., S. i D.

Sąd Wojewódzki ustalił, że powódka otrzymała w dniu 16 listopada 1989 r. decyzję (doręczoną jej dnia 15 stycznia 1990 r.) o lokalizacji inwestycji stanowiącej trzy bloki wielorodzinne, zobowiązującą inwestora do uzyskania zatwierdzenia planu realizacyjnego oraz pozwolenia na budowę. Decyzja traciła ważność w razie nieuzyskania przez inwestora prawa do gruntu lub niewystąpienia w terminie trzech lat o pozwolenie na budowę. Kolejnymi decyzjami Kierownika Referatu Urbanistyki i Nadzoru Budowlanego Urzędu Miasta Ł. termin do wystąpienia przez powódkę o pozwolenie na budowę był przedłużany, przy czym ostatnia z decyzji z dnia 28 grudnia 1994 r. uznana została przez Samorządowe Kolegium Odwoławcze za nieważną.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Wojewódzki uznał, że uzyskanie przez powodową Spółdzielnię przed dniem 5 grudnia 1990 r. decyzji lokalizacyjnej dotyczącej inwestycji na działkach stanowiących własność Gminy czyni usprawiedliwionym w zasadzie jej roszczenie, mające podstawę w art. 88a ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (jedn. tekst: Dz. U. z 1991 r. Nr 30, poz. 127 ze zm.).

Sąd Apelacyjny w Łodzi wyrokiem z dnia 3 czerwca 1998 r. oddalił apelację strony pozwanej od powyższego wyroku, opartą na zarzutach naruszenia przepisów art. 318 § 1 k.p.c. i art. 88a ustawy o gospodarce gruntami... . Zaskarżony wyrok uznał za trafny z innych względów niż przytoczone w jego uzasadnieniu, bowiem podstawowe znaczenie dla oceny roszczenia powódki przypisał zmianie stanu prawnego w następstwie wejścia w życie ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. Nr 115, poz. 741), uchylającej ustawę z dnia 29 kwietnia 1985 r. Treść art. 208 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, stanowiąc o oddaniu bez przetargu nieruchomości będących własnością Skarbu Państwa lub gminy w wieczyste użytkowanie osobom fizycznym lub prawnym, które do dnia 5 grudnia 1990 r. uzyskały ostateczną decyzję lokalizacyjną, nie daje - zdaniem tego Sądu - podstawy do zaakceptowania stanowiska, prezentowanego przez pozwaną na gruncie art. 88a ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r., że roszczenie to niweczy utrata ważności decyzji lokalizacyjnej już po złożeniu wniosku o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste.

Sąd Apelacyjny nie podzielił też zarzutu apelacji, że wydanie wyroku wstępnego narusza przepis art. 318 § 1 k.p.c., gdyż przed przesądzeniem zagadnienia, które rozstrzyga, zbędnym byłoby badanie zasad odpłatności za nabyte prawa, czego sąd nie może pominąć przy orzekaniu.

Kasacja pozwanej, powołując się na pierwszą ustawową podstawę, zarzuca naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 318 k.p.c., art. 88a ustawy o gospodarce gruntami..., art. 43 ust. 3 ustawy z dnia 12 lipca 1984 r. o planowaniu przestrzennym (jedn. tekst: Dz. U. z 1989 r. Nr 17, poz. 99 ze zm.) oraz art. 5 ust. 1 ustawy z 10 maja 1990 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych (Dz. U. Nr 32, poz. 91 ze zm.) przez przyjęcie, że pozwana Gmina powinna w trybie art. 64 k.c. złożyć oświadczenie woli odpowiadające roszczeniu. Wskazując na powyższe, wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie powództwa.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Przepis art. 318 § 1 k.p.c. uznawany jest na tle przepisów realizujących zasadę ciągłości i integralności postępowania jako wyjątek od niej, prowadzi bowiem do podziału procesu na dwa oddzielne stadia merytoryczne. Taki jego charakter, zgodnie z regułą exceptiones non sunt extendae, nakazuje jego ścisłą wykładnię, która nadto powinna uwzględniać cel zawartego w nim unormowania, mającego służyć ekonomii procesowej.

Kierując się powyższymi racjami przyjąć należy, że wydanie wyroku wstępnego jest w świetle art. 318 § 1 k.p.c. dopuszczalne, a zarazem uzasadnione, gdy sama zasada roszczenia jest według oceny sądu pierwszej instancji wątpliwa i pozostaje przedmiotem sporu stron oraz gdy sporna jest także wysokość roszczenia, a jej ustalenie połączone jest z pracochłonnym, często również kosztownym, postępowaniem dowodowym, które mogłoby okazać się niepotrzebne, gdyby roszczenie powoda ocenione zostało przez sąd drugiej instancji jako niesłuszne co do zasady.

Wykładnia pojęcia "zasada roszczenia" była przedmiotem wypowiedzi zarówno doktryny, jak i orzecznictwa Sądu Najwyższego, także na gruncie art. 328 d, k.p.c., którego odpowiednikiem jest obecny art. 318 § 1 k.p.c. (vide uzasadnienie uchwały z dnia 19 listopada 1957 r., 4 CO 15/57, OSN 1958, nr 4, poz. 114, wyrok z dnia 28 czerwca 1982 r., IV CR 230/82, OSNCP 1983, nr 2-3, poz. 42). W jej wyniku ukształtowało się stanowisko, że pojęcie to oznacza konkretne prawo lub stosunek prawny, a nie pogląd prawny czy faktyczny, któremu sąd chce dać wyraz w swoim rozstrzygnięciu.

Warunkujące dopuszczalność wyrokowania przez sąd wyrokiem wstępnym istnienie sporu także co do wysokości żądania nasuwa wniosek o ograniczonym zakresie stosowania art. 318 § k.p.c. do takich tylko powództw o zasądzenie świadczenia, których przedmiot daje się określić liczbowo lub inną miarą wielkości (np. miara, waga). Będzie to więc możliwe w przypadku powództw o zasądzenie świadczeń pieniężnych lub innych rzeczy zamiennych pod warunkiem, że wysokość takiego świadczenia jest sporna.

Powództwo o złożenie oświadczenia woli jest powództwem o świadczenie w postaci określonego zachowania (działania) dłużnika, które nie daje się stopniować pod względem wielkości, co wyklucza spór o jego wysokość. Może być ono albo w całości uwzględnione (...) albo też jako nieuzasadnione oddalone. Nie daje się więc tu wyodrębnić dwóch sfer sporu merytorycznego, a mianowicie co do zasady i wysokości roszczenia.

Poczynione rozważania prowadzą do konkluzji, że wydanie wyroku wstępnego jest wyłączone w sprawie z powództwa o złożenie oświadczenia woli. W świetle powyższego nie może zyskać aprobaty stanowisko Sądu Apelacyjnego akceptujące pogląd prawny, będący wynikiem błędnej wykładni art. 318 § 1 k.p.c.

Wyrok wstępny wiąże sąd orzekający w sprawie (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 października 1999 r., I CKN 169/98, OSNC 2000, nr 5, poz. 86). W okolicznościach przedmiotowej sprawy wydany bez dostatecznej podstawy prawnej zaskarżony wyrok rozstrzyga w istocie całą materię sporu, a w konsekwencji przesądza wynik sprawy. Chociaż zatem sprawa nie została ostatecznie rozstrzygnięta, strona pozwana pozbawiona została możliwości powoływania zarzutów przeciwko zgłoszonemu przez powódkę żądaniu.

Przytoczone względy kwalifikują stwierdzone uchybienie jako mające istotny wpływ na wynik sprawy w znaczeniu i ze skutkami wynikającymi z art. 393[1] pkt 2 k.p.c.

W tym stanie rzeczy, gdy zaskarżony wyrok ze wskazanych przyczyn podlega uchyleniu stosownie do art. 393[13] k.p.c., bezprzedmiotowe staje się ustosunkowywanie się do zarzutów naruszenia przez Sąd Apelacyjny prawa materialnego, przedwczesne jest także orzekanie o kosztach postępowania kasacyjnego, które należy do wyroku końcowego.

OSNC 2000 r., Nr 7-8, poz. 146