Wyrok z dnia 1999-11-23 sygn. II CKN 565/98

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CKN 565/98

Wyrok z dnia 23 listopada 1999 r.

Skutki umowy przenoszącej roszczenie związane funkcjonalnie z wierzytelnością podlegają ocenie w świetle przepisów art. 509 i nast. k.c.

Przewodniczący: Prezes SN Tadeusz Ereciński

Sędziowie SN: Helena Ciepła, Tadeusz Żyznowski (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 23 listopada 1999 r. na rozprawie sprawy z powództwa Polskiego Związku Niewidomych, Zarządu Głównego w W. przeciwko Gminie K. o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 17 lutego 1998 r., oddalił kasację.

Uzasadnienie

Uwzględniając powództwo o zobowiązanie pozwanej Gminy K. do złożenia oświadczenia o ustanowieniu na rzecz powodowego Polskiego Związku Niewidomych prawa użytkowania wieczystego gruntu oraz przeniesienia znajdujących się na tym gruncie budynków, Sąd orzekający przytoczył ustalenia, które nie były kwestionowane przez skarżącą Gminę. Mianowicie, przedmiotową nieruchomość otrzymała w 1974 r. w użytkowanie Spółdzielnia Niewidomych, która z własnych środków wzniosła na niej budynki. W styczniu 1993 r. Spółdzielnia wystąpiła z wnioskiem o ustanowienie prawa użytkowania wieczystego gruntu i przeniesienie znajdujących się na nim budynków. W toku rozpatrywania tego wniosku, umową darowizny sporządzoną w formie aktu notarialnego dnia 29 października 1993 r., Spółdzielnia Niewidomych przekazała powodowemu Związkowi Niewidomych zespół składników materialnych i niematerialnych związanych z nieruchomością, w tym także roszczenie o nabycie prawa użytkowania wieczystego wraz z prawem własności budynków. Postanowieniem z dnia 29 grudnia 1993 r. Spółdzielnia Niewidomych została - przed nadaniem jej prawa użytkowania wieczystego - wykreślona z rejestru spółdzielni.

Z powołaniem się na art. 2c ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. Nr 79, poz. 464 ze zm.) Sąd orzekający stwierdził, że skoro prawo użytkowania wieczystego jest prawem zbywalnym, to nie istnieją żadne przesłanki mające uzasadniać stanowisko pozwanej Gminy negującej zbywalność roszczenia o prawo zbywalne przewidziane w art. 2c powołanej ustawy z dnia 29 września 1990 r. Odwoływanie się do art. 3 ust. 2 tej ustawy nie jest trafne, bowiem powoływany przepis dotyczy podmiotów, które w drodze sukcesji generalnej przejęły majątek spółdzielni lub związku Spółdzielni. Zaskarżonym wyrokiem Sąd drugiej instancji oddalił apelację i orzekł o kosztach procesu.

Kasację złożyła pozwana Gmina K.

Skarżąca - bez wyodrębnienia podstaw kasacji - zarzuciła naruszenie prawa materialnego - art. 2c ust. 1-4 ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. Nr 79, poz. 464 ze zm.) przez błędną jego wykładnię i przyjęcie, że roszczenie Spółdzielni o oddanie gruntów gminy w użytkowanie wieczyste oraz przeniesienie własności budynków, wynikające z tego przepisu mogą być zbywane w drodze czynności cywilnoprawnej, i art. 510 § 1 k.c. przez niewłaściwe jego zastosowanie, oraz naruszenie przepisów postępowania - art. 378 § 1 386 § 4 k.p.c. przez oddalenie apelacji.

Wskazując na powyższe, pozwana Gmina wnosiła o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa, ewentualnie o uchylenie orzeczeń Sądów obu instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Powoływany art. 2c ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości (Dz. U. Nr 79, poz. 464 ze zm.) przyznaje spółdzielni roszczenie o ustanowienie użytkowania wieczystego gruntu oraz o przeniesienie własności znajdujących się na nim budynków i innych urządzeń oraz lokali, jeżeli grunty te w dniu 5 grudnia 1990 r. pozostawały w użytkowaniu spółdzielni, a stanowią własność Skarbu Państwa lub gminy. Zawarcie umowy o oddanie gruntów w użytkowanie wieczyste następuje bez przetargu, a przeniesienie własności budynków i innych urządzeń oraz lokali następuje odpłatnie, chyba że obiekty te zostały wybudowane ze środków własnych spółdzielni lub ich związków. Pozwana Gmina nie kwestionowała uprawnienia Spółdzielni Niewidomych do uzyskania świadczenia i pokrywającego się treściowo z tym uprawnieniem własnym obowiązkiem. Z powołaniem się na art. 510 § 1 k.c. pozwana Gmina zakwestionowała zbywalność tego prawa.

Przedmiotem obrotu jest wierzytelność. Roszczenie, niezależnie od stopnia, w jakim przejawia swoją samodzielność, w istocie tylko zmierza do zapewnienia - w drodze przymusu - realizacji uprawnienia objętego wierzytelnością. Na podmiocie obciążonym realizacją świadczenia spoczywa obowiązek określonego zachowania się (działania lub zaniechania) wobec uprawnionego w sposób zgodny z jego uprawnieniem. Roszczenia, w stosunku do wierzytelności jako uprawnienia głównego, mają charakter instrumentalny, określony w literaturze przedmiotu jako służebny. Do majątku wierzyciela należy wierzytelność. Zapewnia ona wierzycielowi określoną pozycję, czemu daje wyraz art. 509 § 1 k.c. W myśl tego przepisu wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią, chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania. Obowiązujące przepisy zawierają domniemanie rozporządzalności prawem podmiotowym i tylko w sytuacjach wskazanych przez ustawę można przyjąć istnienie ograniczania rozporządzalności.

Skoro skarżąca Gmina nie zarzuciła naruszenia tego przepisu, to Sąd Najwyższy, jako instancja kasacyjna, nie rozważał-mogących wchodzić w rachubę - ograniczeń przelewu wierzytelności (art. 393[11] k.p.c.).

Zarzutu zaś naruszenia wskazanego w kasacji art. 510 § 1 k.c. nie można podzielić. Skarżąca, zarzucając naruszenie tego przepisu, pomija jego konstrukcję. Przepis ten stwierdza, że umowa sprzedaży, zamiany, darowizny- lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia wierzytelności przenosi wierzytelność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły. Czyli strony kwestionowanej umowy z dnia 29 października 1993 r., mogły wyłączyć skutek rozporządzający przez złożenie odpowiednich i wyraźnych oświadczeń woli. Treść tej umowy nie pozwala na przyjęcie, że strony wyłączyły skutek rozporządzający. Chybione jest także odwoływanie się przez skarżącą Gminę do postanowień art. 2c ust. 1-4 powołanej ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości, ponieważ przepisy te nie normują sytuacji wskazanej w art. 510 § 1 k.c., tj. kiedy umowa zobowiązująca do przeniesienia wierzytelności nie może wywrzeć skutku rozporządzającego.

W konkluzji należy stwierdzić, że kwestionowana umowa darowizny wywołała nie tylko powstanie zobowiązania do przeniesienia wierzytelności, lecz także powstanie ex lege skutku rozporządzającego (art. 510 § 1 in principio w związku z art. 56 k.c.). Przynależność wierzytelności do majątku powodowego Związku i wynikające stąd uprawnienia do czerpania korzyści z tej wierzytelności oraz realizacji uprawnień wierzyciela w drodze przymusu, nie zostały przez skarżącą skutecznie zakwestionowane.

Z powołaniem się na przepisy art. 378 § 1 i 386 § 4 k.p.c. skarżąca zarzuciła szereg wadliwości wydanemu orzeczeniu przez Sąd pierwszej instancji, dowodząc, że z tych przyczyn orzeczenie to podlegało uchyleniu przez Sąd Apelacyjny. Podniesione po raz pierwszy w kasacji zarzuty uzasadniają wskazanie, że kasacja przysługuje od orzeczeń wydanych przez sąd drugiej instancji (art. 392 § 1 k.p.c.). Zarzuty dotyczące uchybień sądu pierwszej instancji podlegały kontroli instancyjnej. Nie mogą one stanowić podstawy kasacji (por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 1996 r., III CKN 21/96, OSNC 1997, nr 4, poz. 45 i wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego 1997 r., I CKN 97/96, OSNC 1997, nr 6-7, poz. 87). Kontroli Sądu Najwyższego jako instancji kasacyjnej podlega wykładnia i stosowanie przepisów stanowiących podstawę zaskarżonego wyroku sądu drugiej instancji.

Stwierdzając brak usprawiedliwionych podstaw, Sąd Najwyższy oddalił kasację (art. 393[12] k.p.c.).

OSNC 2000 r., Nr 5, poz. 98