Wyrok z dnia 1999-04-15 sygn. I CKN 1088/97

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CKN 1088/97

Wyrok z dnia 15 kwietnia 1999 r.

Niezgodność z prawem niektórych tylko zmian wprowadzonych do statutu spółdzielni nie powoduje konieczności uchylenia całej uchwały walnego zgromadzenia (zebrania przedstawicieli) zmieniającej statut. Uchwała podlega uchyleniu w części, w której postanowienia zmienianego statutu nie są zgodne z prawem, chyba że z okoliczności wynika, iż bez tych postanowień zmiana statutu nie zostałaby dokonana.

Przewodniczący: sędzia SN M. Wysocka.

Sędziowie SN: S. Dąbrowski (sprawozdawca), K. Kołakowski.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 15 kwietnia 1999 r. na rozprawie sprawy z powództwa Jerzego K. przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej "G.(...)" w P. o uchylenie uchwały, na skutek kasacji pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 5 września 1997 r. sygn. akt (...)

uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego

rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu w Poznaniu, pozostawiając temuż sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie:

W dniu 23 czerwca 1995 r. Zebranie Przedstawicieli Spółdzielni Mieszkaniowej "G.(...)" w P. dokonało ponad stu zmian w statucie Spółdzielni z dnia 23 czerwca 1983 r., przy czym każdą z wprowadzonych zmian poddawano odrębnemu głosowaniu. Po uchwaleniu wszystkich zmian uchwalono jednolity tekst statutu uwzględniający te zmiany. W dniu 26 lipca 1995 r. członek spółdzielni Jerzy K. wniósł przeciwko niej pozew zatytułowany: "zaskarżenie uchwały Zebrania Przedstawicieli z dnia 23 czerwca 1995 r., zatwierdzającej statut Spółdzielni, który nie uwzględnia niektórych postanowień obligatoryjnych ustawy <>". W uzasadnieniu pozwu poddał krytyce zmienione przepisy statutu: § 57, § 96 ust. 2 i § 101 ust. 2.

W konkluzji wniósł o:

"1) Zamieszczenie w statucie Spółdzielni kompleksowych postanowień wynikających z art. 208 § 2 ustawy - Prawo spółdzielcze o sposobie rozłożenia kosztów na poszczególne grupy członków i o wykreślenie w tym zakresie uprawnień dla Rady Nadzorczej i Rady Osiedla zawartych w § 96 ust. 2 pkt 11 i 20 oraz § 113 ust. 3 statutu. Określając sposób rozłożenia kosztów w statucie, należy uwzględnić postanowienia wynikające z art. 212, art. 218 § 3 ust. 2 i art. 226 § 1 ustawy - Prawo spółdzielcze oraz uchwały Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 1990 r., III CZP 31/90 (OSNCP 1991, z. 2-3, poz. 21);

2) Uzupełnienie zapisu w § 57 ust. 6 statutu stwierdzeniem, że przy rocznym rozliczeniu kosztów gospodarki zasobami mieszkaniowymi mają również zastosowanie przepisy wynikające z innych ustaw;

3) Dostosowanie kompetencji Rady Nadzorczej i Zarządu do zapisów wynikających z art. 38 § 1 ust. 4 ustawy - Prawo spółdzielcze". W piśmie procesowym z dnia 8 lutego 1996 r. powód stwierdził, że jego pozew jest "...o uchylenie uchwały Zebrania Przedstawicieli z dnia 23 czerwca 1995 r. zatwierdzającej statut Spółdzielni Mieszkaniowej <> w P..." W kolejnym piśmie procesowym wniósł o wydanie orzeczenia zobowiązującego pozwaną "do zamieszczenia w statucie w sposób kompleksowy wszystkich zapisów koniecznych, wynikających z treści ustawy - Prawo spółdzielcze oraz nadania organom samorządowym uprawnień tylko w takim zakresie, który nie będzie pozostawał w sprzeczności z art. 38 § 1 pkt 4 ustawy". Dopiero w piśmie procesowym z dnia 11 czerwca 1996 r. powód wprost sformułował żądanie uchylenia uchwały z dnia 23 czerwca ca 1995 r., aktualizującej statut pozwanej Spółdzielni, z powodu jej niezgodności z prawem.

Sąd Wojewódzki w Poznaniu wyrokiem z dnia 17 marca 1997 r. uchylił uchwałę Zebrania Przedstawicieli Członków Spółdzielni Mieszkaniowej "G.(...)" z dnia 23 czerwca 1995 r. w przedmiocie uchwalenia tekstu jednolitego statutu Spółdzielni. Zdaniem Sądu Wojewódzkiego, walor uchwały Zebrania Przedstawicieli przypisać można było jedynie uchwale odnoszącej się do jednolitego tekstu statutu, a nie wynikowi głosowania nad poszczególnymi poprawkami do niego. W konsekwencji Sąd Wojewódzki uznał, że zgodnie z art. 42 § 2 Prawa spółdzielczego zakres jego kognicji sprowadzał się do zbadania zgodności z prawem tej właśnie uchwały. Ze względu na treść art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. o zmianie ustawy - Prawo spółdzielcze oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 90, poz. 419) należało zbadać, czy uchwałą tą dostosowano statut do wymagań aktualnego Prawa spółdzielczego. Tenże sąd uznał dalej, że stwierdzenie niezgodności z prawem nawet części przyjętych rozwiązań statutowych musiało powodować uchylenie uchwały w całości.

W ocenie Sądu Wojewódzkiego postanowienia § 47 ust. 2, § 54 ust. 4 i 5, § 57 ust. 4, § 96 ust. 12, 13, 18, 19 i 20, § 113 ust. 10, § 116, § 117 ust. 1, 2 i 3 i § 120 statutu naruszają określone ustawą proporcje kompetencji Walnego Zgromadzenia (Zebrania Przedstawicieli), co czyni kwestionowaną uchwałę sprzeczną z prawem. Apelację pozwanej od tego wyroku Sąd Apelacyjny w Poznaniu oddalił wyrokiem z dnia 5 września 1997 r. Sąd Apelacyjny za sprzeczne z Prawem spółdzielczym uznał uregulowanie zawarte w § 96 pkt 12 statutu, z którego, stosownie do treści art. 212 Prawa spółdzielczego, powinny wynikać zasady wnoszenia i ustalania wysokości wkładu mieszkaniowego i budowlanego, a nie tylko przyznanie radzie nadzorczej kompetencji w zakresie ustalania wysokości wkładów. W § 96 pkt 13 statutu, wbrew art. 5 § 1 pkt 8 Prawa spółdzielczego, nie wskazano zasad pokrywania strat spółdzielni, przekazując radzie nadzorczej ustalenie tych zasad w sytuacji, gdy powinno je określić zebranie przedstawicieli i zawrzeć w statucie.

Wbrew treści art. 208 § 2 Prawa spółdzielczego w § 57 pkt 5 statutu nie określono precyzyjnie sposobu rozłożenia kosztów działalności spółdzielni na poszczególne grupy członków, powierzając radzie nadzorczej szczegółowe zasady rozliczania kosztów. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, do uregulowań sprzecznych z Prawem spółdzielczym należy też powierzenie w § 47 ust. 2 i § 113 ust. 10 statutu radom osiedli podejmowania uchwał w zakresie kształtowania zobowiązań z tytułu najmu lokali użytkowych, skoro rady nie są uprawnione do składania oświadczeń woli w imieniu spółdzielni. Uregulowania dotyczące gospodarki spółdzielni, zawarte w rozdziale VIII statutu, są bardzo ogólnikowe, a w szczególności § 117 poza prostym przeniesieniem do treści statutu art. 208 § 4 Prawa spółdzielczego nie zawiera żadnej dokładniejszej regulacji. Określenie praw i obowiązków członków, do czego obligował art. 5 § 1 pkt 4 i art. 208 § 1 Prawa spółdzielczego jest nieprecyzyjne, skoro w § 57 ust. 4 statutu zasady obliczania kosztów gospodarki zasobami mieszkaniowymi oddano radzie nadzorczej, a określenie wysokości opłat za lokale nawet radom osiedli.

Za częściowo zasadny Sąd Apelacyjny uznał zarzut dotyczący błędnego zakwestionowania przez sąd pierwszej instancji tych przepisów statutu, których nie kwestionował nawet powód, a dotyczy to w szczególności § 1 16 i 120, ale wyjście w tym zakresie ponad żądanie nie ma żadnego wpływu na treść rozstrzygnięcia, skoro i tak uchyleniu podlegała cała uchwała w razie stwierdzenia niezgodności chociażby jednego z paragrafów statutu z Prawem spółdzielczym. W kasacji od wyroku Sądu Apelacyjnego opartej na podstawie naruszenia prawa materialnego pozwana Spółdzielnia zarzuciła obrazę:

1) art. 42 § 2 i 3 ustawy - Prawo spółdzielcze w związku z art. 65 § 1 k.c. przez uchylenie całego statutu, mimo zaskarżenia przez powoda tylko niektórych jego zapisów;

2) art. 212, 208 § 1, 2 i 4 oraz art. 5 § 1 pkt 4 ustawy - Prawo spółdzielcze przez uznanie, że:

a) w § 57 ust. 4 statutu nieprecyzyjnie określono prawa,

b) w § 57 statutu nie określono precyzyjnie sposobu rozłożenia kosztów Spółdzielni na poszczególne grupy członków,

c) w § 96 pkt 12 statutu, sprzecznie z art. 212 Prawa spółdzielczego, ni e określono zasad wnoszenia i ustalania wysokości wkładu mieszkaniowego i budowlanego;

3) art. 5 § 1 pkt 8 Prawa spółdzielczego przez przyjęcie, że w § 96 pkt 13 statutu nie wskazano zasad pokrywania strat Spółdzielni, przekazując te uprawnienia radzie nadzorczej,

4) art. 48 i 54 ustawy - Prawo spółdzielcze przez przyjęcie, że postanowienia § 47 i § 113 ust. 10 stanowią o składaniu przez radę osiedla oświadczeń woli w imieniu Spółdzielni;

5) art. 10 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. o zmianie ustawy - Prawo spółdzielcze przez przyjęcie, że skoro będą obowiązywać tylko te postanowienia statutu z 1983 r., które nie są sprzeczne z ustawą z dnia 7 lipca 1994 r. - to da się stąd wyprowadzić wniosek, że wszelkie, zdaniem Sądu Apelacyjnego niedostateczne i nieprecyzyjne, uregulowania statutu będą mogły funkcjonować na podstawie postanowień powyższej ustawy, która w żadnym stopniu postanowień w tym zakresie nie precyzuje.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Wobec nieprecyzyjnych sformułowań pozwu pierwszym nasuwającym się pytaniem jest kwestia zakresu zgłoszonych w nim żądań. Zagadnienie to jest istotne z uwagi na przewidziany w art. 42§ 3 Prawa spółdzielczego, stosunkowo krótki, termin dla wniesienia powództwa o uchylenie uchwały walnego zgromadzenia (zebrania przedstawicieli) - sześciu tygodni od dnia odbycia walnego zgromadzenia. Zamieszczone w pozwie wnioski o uzupełnienie statutu przez pozwaną mają charakter retoryczny i w żaden sposób nie można ich uznać za dokładnie określone żądanie, o którym mowa w art. 187 § 1 pkt 1 k.p.c. Wadliwie sformułowany pozew powinien spowodować wezwanie w trybie art. 130 k.p.c. do usunięcia braku formalnego w terminie tygodniowym. Ponieważ jednak powoda nie wezwano do dokładnego określenia żądania, mógł on w toku procesu żądanie doprecyzować, natomiast ze względu na upływ terminu przewidzianego w art. 42 § 3 Prawa spółdzielczego nie mógł tego żądania skutecznie rozszerzyć.

Biorąc pod uwagę, że w pozwie wskazuje się na niezgodność z prawem niektórych zmian statutu, późniejsze zgłoszenie żądania uchylenia uchwały (uchwał) wprowadzających te zmiany mieści się w granicach usunięcia braku formalnego pozwu. Żądanie uchylenia także zmian statutu, które wcześniej w pozwie były pominięte, jest już rozszerzeniem powództwa. Sądy obu instancji przyjęły, że Zebranie Przedstawicieli pozwanej Spółdzielni podjęło w dniu 23 czerwca 1995 r. jedną tylko uchwałę - w przedmiocie uchwalenia tekstu jednolitego statutu. Ze stanowiskiem tym trudno się zgodzić. Uchwała o jednolitym tekście statutu oznaczona została jako uchwała nr 2 i wyraźnie mówi się w niej, że wydana została w uwzględnieniu uchwalonych zmian w statucie. Treść jej wskazuje, że ma ona charakter tylko porządkujący wcześniej uchwalone zmiany w statucie. W tym stanie uchwalenie uchwały ustalającej jednolity tekst statutu zdaje się niczego nie przesądzać, gdyż bez jednolitego tekstu pozostawałaby w mocy wcześniejsza uchwała merytorycznie zmieniająca statut, a właściwie ponad sto uchwał, gdyż każdą z ponad stu zmian w statucie poddano odrębnej procedurze uchwałodawczej. Skutki orzeczenia sądu pierwszej instancji, uchylającego tylko uchwałę w przedmiocie jednolitego tekstu statutu pozwanej Spółdzielni, mogą budzić uzasadnione wątpliwości, ale intencja sądu była oczywista, chodziło o uchylenie wszystkich zmian dokonanych w statucie. Sąd drugiej instancji stanowisko to podzielił. Sądy nie rozważały zakresu żądań zgłoszonych w pozwie, gdyż uznały, że niezgodność z prawem chociażby jednego przepisu zakwestionowanego statutu powoduje konieczność uchylenia wszystkich zmian.

Bez względu na to, czy zmiany w statucie wprowadzone zostały jedną, dwiema, czy wieloma uchwałami, pogląd taki nie jest trafny. Artykuł 42 § 2 Prawa spółdzielczego stanowi o zaskarżeniu do sądu uchwały Stosując wnioskowanie według argumentum a maiori ad minus nie ma przeszkód do przyjęcia możliwości zaskarżenia części uchwały W doktrynie i judykaturze przeważa pogląd, że uchwalenie statutu spółdzielni należy do kategorii czynności prawnych. W konsekwencji do statutu spółdzielni mają zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego o czynnościach prawnych. Artykuł 58 § 3 k.c. stanowi, że jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana. Wynika stąd, że niezgodność z prawem niektórych tylko zmian wprowadzonych do statutu spółdzielni nie powoduje konieczności uchylenia całej uchwały walnego zgromadzenia (zebrania przedstawicieli) zmieniającej statut.

Uchwała podlega uchyleniu w części, w której postanowienia zmienionego statutu są niezgodne z prawem, chyba że z okoliczności wynika, że bez tych postanowień zmiana statutu nie zostałaby dokonana. Skoro powód zaskarżył w pozwie niektóre tylko zmiany statutu, a rozszerzenie powództwa nie mogło być skuteczne ze względu na upływ terminu przewidzianego w art. 42 § 3 Prawa spółdzielczego, to nieusprawiedliwiony jest zarzut kasacji, że Sąd Apelacyjny, uznając możliwość uchylenia uchwały w zakresie wszystkich dokonanych w statucie zmian, naruszył przepis art. 42 § 3 ustawy - Prawo spółdzielcze. Uchybienie to uzasadnia uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Z dalszych zarzutów podniesionych w kasacji zgodzić się trzeba z tym, że wbrew stanowisku sądu drugiej instancji, powierzenie w § 47 ust. 2 i § 113 ust. 10 statutu radom osiedli podejmowania uchwał w sprawie zasad doboru najemców lokali użytkowych, warunków najmu i opłat za używanie lokali nie jest niezgodne z prawem. Sąd Apelacyjny uzasadnił swój pogląd tym tylko, że rady osiedli nie są uprawnione do składania oświadczeń woli w imieniu spółdzielni. Pogląd ten nie jest trafny, gdyż zakwestionowane przepisy statutu bynajmniej nie upoważniają rad osiedli do składania oświadczeń woli za pozwaną Spółdzielnię.

Pozostałe zarzuty kasacji nie zasługują na uwzględnienie. Sprowadzają się do pozbawionej przekonującego uzasadnienia polemiki z prawidłową oceną Sądu Apelacyjnego co do § 57 i 96 zmienionego statutu. Brak należytego uzasadnienia naruszenia art. 10 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. o zmianie ustawy - Prawo spółdzielcze czyni także zbędnym szczegółowe rozważanie tego zarzutu. W żadnym razie wymieniony przepis nie stoi na przeszkodzie uchyleniu uchwały walnego zgromadzenia (zebrania przedstawicieli) w zakresie zmian statutu spółdzielni niezgodnych z prawem.

Z powyższych względów i na podstawie art. 393[13] k.p.c. Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji wyroku.

OSNC 1999 r., Nr 11, poz. 193