Wyrok z dnia 1998-10-14 sygn. II CKN 5/98

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CKN 5/98

Wyrok z dnia 14 października 1998 r.

W wypadku odstąpienia przez zamawiającego od umowy na podstawie art. 644 k.c. przepisy o rękojmi za wady dzieła, w tym art. 560 § 3 w związku z art. 638 k.c., nie mają zastosowania.

Przewodniczący: sędzia SN J. Suchecki.

Sędziowie SN: F. Barczewska, J. Gudowski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 14 października 1998 r. na rozprawie sprawy z powództwa Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Usługowo-Handlowego "M.(...)" - Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w P.T. przeciwko Wandzie i Bogusławowi G. o zapłatę, na skutek kasacji powodowej Spółki od wyroku Sądu Apelacyjnego w Ł. z dnia 8 sierpnia 1997 r. sygn. akt (...)

oddalił kasację.

Uzasadnienie:

Zgodnie z umową z dnia 25 marca 1991 r. powodowe Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Usługowo-Handlowe "M.(...)" - Spółka z o.o. w P.T., zobowiązało się wznieść na nieruchomości pozwanych Wandy i Bogusława małżonków G., położonej przy ul. Wojska Polskiego nr 263 w P.T., budynek mieszkalny i garaż. Bezpośrednio po podpisaniu umowy powód przystąpił do wykonywania robót, a w dniu 20 czerwca 1991 r. przedstawił pozwanym kosztorysy powykonawcze na część socjalną budynku na kwotę 134 551 452 (starych) zł oraz na pozostałą część prac - na kwotę 185 390 656 (starych) zł. Pozwani zakwestionowali wysokość tych kosztorysów i w konsekwencji, przewidując także - jak twierdzili - przekroczenie terminu wykonania dzieła, odstąpili od umowy. W pozwie z dnia 19 września 1991 r. strona powodowa zażądała od pozwanych zapłaty kwoty 213 733 157 (starych) zł tytułem reszty wynagrodzenia za wykonane prace budowlane (157 309 573 starych zł) oraz tytułem odszkodowania równego utraconym korzyściom w związku z odstąpieniem pozwanych od umowy (56 722 157 starych zł). Pozwani wnosili o oddalenie powództwa, zarzucając, że kwota 200 000 000 (starych) zł, zapłacona stronie powodowej jako zaliczka, wyczerpuje wartość wykonanych robót, a ponadto przedstawili do potrącenia kwotę 12 000 zł, stanowiącą równowartość poniesionych przez nich szkód w związku z wadami dzieła.

Wyrokiem z dnia 17 października 1996 r. Sąd Wojewódzki w P.T. powództwo oddalił. Sąd pierwszej instancji uznał, że postępowanie strony powodowej w toku realizacji umowy nie odpowiadało wymaganiom należytej staranności, a sporządzone przez nią kosztorysy nie były rzetelne. Na podstawie opinii biegłych sąd ustalił, że wynagrodzenie za wykonane prace powinno wynieść 257 652 536 (starych) zł, co przy uwzględnieniu zaliczki w wysokości 200 000 000 (starych) zł oraz kwoty 15 020 797 (starych) zł, stanowiącej wartość prac pozwanych, mogłoby uzasadniać uwzględnienie powództwa tylko do kwoty 4 263,17 zł. Zarazem jednak sąd ustalił, że wzniesiony przez stronę powodową budynek ma wady obniżające jego wartość o 9 381 zł, a zatem - uwzględniwszy zarzut potrącenia - powództwo w całości oddalił. Sąd Wojewódzki za nieuzasadnione uznał także żądanie kwoty 5 673,31 zł tytułem korzyści utraconych przez powodowe Przedsiębiorstwo na skutek odstąpienia przez pozwanych od umowy; żądanie to sąd ocenił jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Na skutek apelacji strony powodowej, częściowo ją uwzględniając, Sąd Apelacyjny w Łodzi - orzeczeniem z dnia 8 sierpnia 1997 r. - zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że zasądził od pozwanych na rzecz strony powodowej kwotę 4447 zł z odsetkami, a w pozostałym zakresie powództwo i apelację oddalił. Sąd drugiej instancji przyjął, że w okolicznościach rozpoznawanego sporu pozwani mogli odstąpić od umowy nie na podstawie art. 635 k.c. - jak stwierdził Sąd Wojewódzki - lecz na podstawie art. 644 k.c., a skoro tak, to pozwani powinni zapłacić stronie powodowej umówione wynagrodzenie, doliczając to, co powód zaoszczędził z powodu niewykonania dzieła. Nie znajdując podstaw do zakwestionowania wyliczonego przez biegłych wynagrodzenia za wykonane prace na kwotę 327 297 773 (starych) zł, Sąd Apelacyjny ustalił, odliczywszy zaliczkę w wysokości 200 000 000 (starych) zł, że stronie powodowej należy się kwota 12 730 zł. Za uzasadnione jednak sąd drugiej instancji uznał pomniejszenie tej należności o koszty naprawy wad budynku w łącznej kwocie 7 780 zł oraz o koszty prac wykonanych osobiście przez pozwanych w kwocie 1 502 zł, co daje kwotę 4 447 zł, zasądzoną ostatecznie w wyroku.

W pozostałym zakresie powództwo i apelacja zostały oddalone. Sąd Apelacyjny stwierdził w szczególności, że strona powodowa nie wykazała, aby w związku z odstąpieniem przez pozwanych od umowy utraciła korzyści, których wartości dochodzi. Kasacja strony powodowej odnosi się do tej części zaskarżonego wyroku, która dotyczy oddalenia powództwa w kwocie 10 231,20 zł. Skarżąca powołała podstawę pierwszą z art. 393/1/ k.p.c., a w jej ramach naruszenie - przez niewłaściwe zastosowanie - przepisów art. 560 § 3 w związku z art. 638 oraz 644 k.c.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Umowa o dzieło, podobnie jak wszystkie umowy zobowiązaniowe, prawidłowo zawarte, w zasadzie nie może być rozwiązana w drodze jednostronnego oświadczenia kontrahenta, chyba że przepis szczególny wyraźnie takie uprawnienie przewiduje. Obok normujących rękojmię za wady dzieła art. 635 - 637 k.c. oraz - mających charakter ogólny - przepisów art. 491 i 492 k.c., taką właśnie możliwość stwarza art. 644 k.c., zgodnie z którym zamawiający ma prawo w każdym czasie - dopóty, dopóki dzieło nie zostanie ukończone - odstąpić od umowy, płacąc umówione wynagrodzenie. Uprawnienie zamawiającego przewidziane w tym przepisie nie jest ani ograniczone, ani skrępowane żadnymi warunkami, gdyż, będąc specyficznym urzeczywistnieniem klauzuli rebus sic stantibus, stanowi -jak się podkreśla w nauce - środek zabezpieczający przed ryzykiem nieosiągnięcia przez zamawiającego zamierzonego celu. Jedynym obostrzeniem tego uprawnienia jest uszanowanie interesów wykonawcy, polegające na uzależnieniu skuteczności oświadczenia odstąpienia od umowy od jednoczesnej zapłaty przez zamawiającego umówionego wynagrodzenia.

W rozpoznawanej sprawie - na szczeblu postępowania kasacyjnego - kwestia skuteczności odstąpienia pozwanych od umowy na podstawie art. 644 k.c. jest ostatecznie przesądzona. Jest tak dlatego, że ustalenie sądu drugiej instancji stwierdzające ten fakt nie zostało w kasacji podważone; przeciwnie, strona skarżąca wyraźnie zaakceptowała koncepcję jurydyczną zaprezentowaną przez Sąd Apelacyjny oraz uznając skuteczność i nieodwołalność odstąpienia od umowy, zarzuciła jedynie zaniżenie należnej jej kwoty zarówno z tytułu wynagrodzenia, jak i tytułem zwrotu utraconych przez nią korzyści. Stawiając te zarzuty skarżąca powołała podstawę pierwszą z art. 393/1/ k.p.c., a w jej ramach wytknęła naruszenie art. 560 § 3 w związku z art. 638 k.c. - przy określeniu wysokości wynagrodzenia, oraz art. 644 k.c. - przy ustaleniu utraconych korzyści.

Obydwa zarzuty nie są trafne.

W odniesieniu do zarzutu pierwszego trzeba wyjaśnić, co zresztą wydaje się dość oczywiste, że odstąpienie pozwanych od umowy - uznane za skuteczne - doprowadziło do rozwiązania umowy o dzieło, znosząc ją ze skutkiem ex tunc. Pomiędzy stronami powstał więc taki stan, jakby do zawarcia umowy nie doszło, co z kolei oznacza, że wygasły wszystkie wzajemne roszczenia, w tym roszczenia z tytułu rękojmi. Płynie z tego dalszy wniosek, a mianowicie, że w wypadku odstąpienia przez zamawiającego od umowy na podstawie art. 644 k.c. przepisy o rękojmi za wady, w tym art. 560 w związku z art. 638 k.c., nie mają żadnego zastosowania. Wniosek ten wynika również z faktu, że zawarte w art. 638 k.c. odesłanie do przepisów o rękojmi za wady przy sprzedaży dotyczy tylko sytuacji opisanych w hipotezach artykułów poprzedzających (verba legis: jeżeli z artykułów poprzedzających nie wynika nic innego ...), a zatem nie może obejmować art. 644 k.c., ulokowanego w dalszej kolejności, w którym kwestia wad dzieła nie jest zresztą w ogóle poruszana.

Poza tym, i jest to argument zupełnie zasadniczy, o stosowaniu art. 560 § 3 k.c. do odstąpienia od umowy o dzieło na podstawie art. 644 k.c. nie może być mowy dlatego, że normuje on wyłącznie sytuację, w której nabywca korzysta z rękojmi tylko w ten sposób, że żąda obniżenia ceny (por. art. 560 § 1 in principio k.c.), a taka okoliczność w niniejszej sprawie nie zachodzi. Tak więc, skoro skarżący nie wytyka w kasacji, że art. 560 § 3 k.c. został przez Sąd Apelacyjny w ogóle błędnie zastosowany, lecz tylko, że na jego podstawie wadliwie ustalono należne wynagrodzenie, o zasadności omawianego zarzutu nie może być mowy. Bezzasadny jest także zarzut drugi, wskazujący na nieprawidłowość zastosowania art. 644 k.c. przy wyliczaniu utraconych przez stronę skarżącą korzyści. Należy zwrócić uwagę, że strona powodowa, jakkolwiek opiera omawiany zarzut na podstawie pierwszej z art. 393/1/ k.p.c., to w rzeczywistości, o czym świadczy wywód zawarty w uzasadnieniu, podważa ustalenia sądu drugiej instancji. Autor kasacji wytyka bowiem jedynie, że Sąd Apelacyjny "błędnie przyjął, że strona powodowa nie udowodniła w sposób dostateczny utraconych korzyści ...", gdyż wadliwie zinterpretował opinię biegłego.

Tymczasem z samej istoty postępowania przed Sądem Najwyższym jako sądem kasacyjnym, który jest "sądem prawa", a nie "sądem faktu", wynika, że jeżeli w kasacji nie postawiono stosownego zarzutu naruszenia przepisu postępowania - a tak jest w niniejszej sprawie - ustalenia zaskarżonego wyroku są bezwzględnie wiążące. Strony zatem, w tym, oczywiście, strona wnosząca kasację, nie mogą ani przedstawiać nowych okoliczności faktycznych, ani odmiennie ich interpretować, natomiast Sąd Najwyższy nie jest uprawniony do badania trafności ustaleń oraz do oceny dowodów przeprowadzonych przed sądem drugiej instancji, ani też nie może dokonywać własnych ustaleń faktycznych odmiennych od przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku (por. np. wyroki Sądu Najwyższego. z dnia 6 grudnia 1996 r. II UKN 25/96, nie publ.; z dnia 13 lutego 1997 r. I PKN 71/96, OSNAPiUS 1997, nr 19, poz. 377; z dnia 21 marca 1997 r. I PKN 58/97, OSNAPiUS 1997, nr 22, poz. 436, oraz dnia 10 czerwca 1997 r. II CKN 180/97, OSNC 1997, z. 12, poz. 202).

W tym stanie rzeczy kasacja strony powodowej, pozbawiona usprawiedliwionych podstaw, została oddalona (art. 393/12/ k.p.c.).

OSNC 1999 r., Nr 3, poz. 62