Postanowienie z dnia 1998-07-08 sygn. III CZP 26/98

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 26/98

Postanowienie z dnia 8 lipca 1998 r.

Postępowaniem rejestrowym w rozumieniu art. 519[1] § 3 k.p.c. jest postępowanie w sprawach związanych z prowadzeniem rejestru służącego ujawnianiu określonych podmiotów i danych o nich. Zakresem zastosowania art. 519 [1] § 3 k.p.c. nie są zatem objęte sprawy o wpis w rejestrze nie mającym - jak w szczególności rejestr zastawów - charakteru podmiotowego. Wobec czego, w postępowaniu o wpis do rejestru zastawów kasacja przysługuje na zasadach ogólnych.

Przewodniczący: sędzia SN T. Żyznowski,

Sędziowie: SN K. Zawada (sprawozdawca), SA M. Grzelka.

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej W. Bryndy w sprawie z wniosku Kredyt Banku PBI SA w W. - I Oddział w K., z udziałem Grażyny K.-F., o wpis do rejestru zastawów, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 8 lipca 1998 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Wojewódzki w Gdańsku, postanowieniem z dnia 7 maja 1998 r. sygn. akt (...), do rozstrzygnięcia w trybie art. 390 k.p.c.:

"Czy pozaegzekucyjne sposoby zaspokojenia zawarte w umowach zastawniczych w oparciu o dawne brzmienie art. 312 k.c., po wejściu w życie przepisów ustawy z dnia 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (Dz. U. Nr 149, poz. 703) nadal pozostają skuteczne, skoro są zgodne z przepisami art. 22, 23, 24 i 27 ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, i czy zastawnik powinien w rubryce 6 wniosku o wpis zastawu do rejestru zastawów ujawnić, że umowa o ustanowienie zastawu wpisywana do rejestru w trybie art. 50 ust. 2 cytowanej wyżej ustawy przewiduje zaspokojenie zastawnika przez przyjęcie przez niego na własność przedmiotu zastawu?"

postanowił odmówić udzielenia odpowiedzi.

Uzasadnienie:

Umową z dnia 14 maja 1996 r., zawartą przez Grażynę K.-F i Kredyt Bank PBI - Spółkę Akcyjną w W. - I Oddział w K., został ustanowiony zastaw na rzecz Banku na samochodzie "Opel astra", własności Grażyny K.-F., dla zabezpieczenia kredytu w kwocie 100 000 zł, udzielonego wspólnikom Spółki cywilnej "L. (...) C. (...)". Umowa zastawnicza w § 8 ust. 1 przewidywała, że Bank może się zaspokoić według swojego wyboru w drodze egzekucji lub przez przejęcie samochodu. Klauzula ta była zgodna z art. 312 zd. 2 k.c. obowiązującym w chwili zawarcia umowy zastawniczej oraz § 6 pkt 3 statutu Banku, dopuszczającym zaspokojenie się przez Bank z tytułu zastawu także w innym trybie niż egzekucja sądowa. W dniu 12 lutego 1998 r. Bank złożył na podstawie art. 50 ust. 2 ustawy z 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (Dz. U. Nr 149, poz. 703 ze zm.) wniosek o wpis do rejestru zastawów zastawu ustanowionego dnia 14 maja 1996 r. na samochodzie "Opel astra", własności Grażyny K.-F. W rubryce 6 wniosku w punkcie dotyczącym tego, czy zgłoszony zastaw jest zgodny z art. 22 ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, tj. czy umowa zastawnicza przewiduje możliwość zaspokojenia się zastawnika przez przejęcie samochodu, wnioskodawca udzielił odpowiedzi pozytywnej. Sąd Rejonowy w Gdańsku postanowieniem z dnia 16 lutego 1998 r. wniosek oddalił, kwestionując udzielenie we wniosku odpowiedzi pozytywnej na pytanie o możliwość pozaegzekucyjnego zaspokojenia zastawnika zgodnie z art. 22 ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów. Ustawa ta weszła bowiem w życie dopiero dnia 1 stycznia 1998 r., a zatem nie obowiązywała w dniu zawarcia umowy zastawniczej. Wnioskodawca zaskarżył postanowienie Sądu Rejonowego oddalające wniosek apelacją (błędnie oznaczoną w postanowieniu Sądu Wojewódzkiego przedstawiającym zagadnienie prawne jako "zażalenie"). Podczas rozpoznawania tej apelacji Sąd Wojewódzki nabrał poważnych wątpliwości co do zagadnienia przedstawionego Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia w trybie art. 390 § 1 k.p.c.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 390 § 1 k.p.c., sąd drugiej instancji rozpoznając apelację może przedstawić Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości o tyle tylko, o ile w sprawie nie przysługuje kasacja. Sąd Wojewódzki przyjął, że ta przesłanka jest spełniona. Stanowisko to nie jest jednak trafne. Do postępowania o wpis do rejestru zastawów, nazwanego w art. 44 ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów postępowaniem rejestrowym, stosuje się zgodnie z tym przepisem normy kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu nieprocesowym, z uwzględnieniem przepisów ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów. Według dotyczącego postępowania nieprocesowego art. 519/1/ § 3 k.p.c., w postępowaniu rejestrowym kasacja przysługuje jedynie od postanowień sądu drugiej instancji w przedmiocie wpisu lub wykreślenia z rejestru podmiotu podlegającego rejestracji. Przepis ten wszedł w życie dnia 1 lipca 1996 r.

W tym czasie sądy prowadziły, stosując przepisy o postępowaniu nieprocesowym, następujące ewidencje mające w swojej nazwie słowo "rejestr": rejestr handlowy (kodeks handlowy i rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 1 lipca 1934 r. o rejestrze handlowym, Dz. U. Nr 59, poz. 511 ze zm.), rejestr spółdzielni (Prawo spółdzielcze i rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 lutego 1995 r. w sprawie sposobu prowadzenia sądowego rejestru spółdzielni, Dz. U. Nr 23, poz. 129), rejestr przedsiębiorstw państwowych (ustawa z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych, jedn. tekst: Dz. U. z 1991 r. Nr 18, poz. 80 ze zm., i rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 grudnia 1992 r. w sprawie prowadzenia rejestru przedsiębiorstw państwowych, Dz. U. Nr 96, poz. 473), rejestr jednostek badawczo-rozwojowych (ustawa z dnia 25 lipca 1985 r. o jednostkach badawczo-rozwojowych, jedn. tekst: Dz. U. z 1991 r. Nr 44, poz. 194 ze zm., i rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 1985 r. w sprawie prowadzenia rejestru jednostek badawczo-rozwojowych, Dz. U. z 1986 r. Nr 2, poz. 11 ze zm.), rejestr izb gospodarczych (ustawa z dnia 30maja 1989 r. o izbach gospodarczych, Dz. U. Nr 35, poz. 195 ze zm., i rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 20 lipca 1989 r. w sprawie sposobu prowadzenia rejestru izb gospodarczych, Dz. U. Nr 49, poz. 283), rejestr zawodowych samorządowych zrzeszeń (organizacji) podmiotów gospodarczych przede wszystkim handlu i usług (ustawa z dnia 30 maja 1989 r. o samorządzie zawodowym niektórych podmiotów gospodarczych, Dz. U. Nr 35, poz. 194, i rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 30 sierpnia 1989 r. w sprawie sposobu prowadzenia rejestru jednostek samorządu zawodowego niektórych podmiotów gospodarczych, Dz. U. Nr 51, poz. 307), rejestr cechów, izb rzemieślniczych i Związku Rzemiosła Polskiego (ustawa z dnia 23 marca 1989 r. o rzemiośle, Dz. U. Nr 17, poz. 92, i rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 27 maja 1989 r. w sprawie wzoru i sposobu prowadzenia rejestru cechów, izb rzemieślniczych oraz Związku Rzemiosła Polskiego, Dz. U. Nr 35, poz. 196), rejestr społeczno-zawodowych organizacji rolników (ustawa z dnia 8 października 1982 r. o społeczno-zawodowych organizacjach rolników, Dz. U. Nr 32, poz. 217, i rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 30 grudnia 1982 r. w sprawie postępowania dotyczącego rejestracji społeczno-zawodowych organizacji rolników, Dz. U. Nr 45, poz. 302), rejestr przedsiębiorstw zagranicznych (ustawa o z dnia 6 lipca 1982 r. o zasadach prowadzenia na terytorium Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej działalności gospodarczej w zakresie drobnej wytwórczości przez zagraniczne osoby prawne i fizyczne, jedn. tekst: Dz. U. z 1989 r. Nr 27, poz. 148 ze zm., i zarządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 października 1982 r. w sprawie prowadzenia rejestru przedsiębiorstw zagranicznych, M. P. Nr 26, poz. 238), rejestr stowarzyszeń (Prawo o stowarzyszeniach i rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 kwietnia 1989 r. w sprawie wzoru i sposobu prowadzenia rejestru stowarzyszeń, Dz. U. Nr 23, poz. 126 ze zm.), rejestr związków zawodowych (ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych, Dz. U. Nr 55, poz. 234 ze zm., oraz ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. o związkach zawodowych rolników indywidualnych, Dz. U. Nr 20, poz. 106 ze zm., i rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 2 sierpnia 1991 r. w sprawie postępowania dotyczącego rejestracji związków zawodowych, Dz. U. Nr 77, poz. 340), rejestr fundacji (ustawa z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach, jedn. tekst: Dz. U. z 1991 r. Nr 46, poz. 203, i rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 kwietnia 1984 r. w sprawie prowadzenia rejestru fundacji, Dz. U. Nr 27, poz. 139 ze zm.), rejestr związku pracodawców (ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o organizacjach pracodawców, Dz. U. Nr 55, poz. 235, i rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 2 sierpnia 1991 r. w sprawie postępowania dotyczącego rejestracji związków pracodawców, Dz. U. Nr 77, poz. 341), rejestr publicznych zakładów opieki zdrowotnej (ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej, Dz. U. Nr 91, poz. 408 ze zm., i rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 5 lutego 1993 r. w sprawie wzoru i sposobu prowadzenia rejestru publicznych zakładów opieki zdrowotnej, Dz. U. Nr 16, poz. 66), rejestr towarzystw ubezpieczeń wzajemnych (ustawa z dnia 28 lipca 1990 r. o działalności ubezpieczeniowej, jedn. tekst: Dz. U. z 1996 r. Nr 11, poz. 62, i rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 4 lutego 1991 r. w sprawie prowadzenia rejestru towarzystw ubezpieczeń wzajemnych, Dz. U. Nr 14, poz. 65), rejestr stowarzyszeń kultury fizycznej i związków sportowych (ustawa z dnia 18 stycznia 1996 r. o kulturze fizycznej, Dz. U. Nr 25, poz. 113, i rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 19 czerwca 1996 r. w sprawie wzoru i sposobu prowadzenia rejestru stowarzyszeń kultury fizycznej i związków sportowych, Dz. U. Nr 71, poz. 343 - które weszło w życie dopiero dnia 7 lipca 1996 r.), rejestr dzienników i czasopism (Prawo prasowe i rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 lipca 1990 r. w sprawie rejestru dzienników i czasopism, Dz. U. Nr 46, poz. 275).

Jak widać, szesnaście pierwszych z wymienionych, to rejestry prowadzone dla ujawniania określonych podmiotów i danych o nich. Ostatni - nie ma jednak takiego charakteru. W przedstawionym stanie prawnym mógł się nasuwać wniosek, że art. 519/1/ § 3 k.p.c. dotyczy wszystkich ewidencji nazwanych rejestrami, prowadzonych przez sąd przy zastosowaniu przepisów o postępowaniu nieprocesowym, tj. zarówno rejestrów służących ujawnianiu określonych podmiotów i danych o nich, jak też rejestrów nie mających takiego charakteru. Tak interpretowany art. 519/1/ § 3 k.p.c. wyklucza w ogóle kasację w sprawach związanych z prowadzeniem rejestru, który nie jest przeznaczony dla ujawniania określonych podmiotów i danych o nich, oraz ogranicza dopuszczalność kasacji w sprawach związanych z prowadzeniem rejestru służącego ujawnianiu określonych podmiotów i danych o nich do tych tylko spraw, które mają za przedmiot wpis podmiotu i wykreślenie podmiotu (co do wspomnianego ograniczenia por. np. postanowienia SN: z dnia 25 lutego 1997 r. II CZ 10/97, OSNC 1997, z. 6-7, poz. 88; z dnia 16 kwietnia 1997 r. I CZ 24/97, OSNC 1997, z. 11, poz. 168). Wyrazem tej interpretacji art. 519/1/ § 3 k.p.c. są te opracowania w zakresie postępowania cywilnego, które pod nagłówkiem "postępowanie rejestrowe" uwzględniają także rejestry sądowe nie mające charakteru podmiotowego i wymieniają wspomniany przepis jako aktualny w odniesieniu do tak zakreślonego postępowania rejestrowego. Za taką interpretacją art. 519/1/ § 3 k.p.c. opowiedział się również Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z dnia z 18 lipca 1997 r. II CZ 72/97 - nie publ.

Ale można było też uważać, że art. 519/1/ § 3 k.p.c. odnosi się tylko do rejestrów służących ujawnianiu określonych podmiotów i danych o nich. Okoliczności bowiem, do których nawiązuje ten przepis, ograniczając dopuszczalność kasacji: wpis podmiotu i wykreślenie podmiotu, są aktualne jedynie w wypadku rejestrów o charakterze podmiotowym. Przy tej interpretacji art. 519/1/ § 3 k.p.c., zawarte w nim zacieśnienie dopuszczalności kasacji dotyczyłoby tylko spraw związanych z prowadzeniem rejestru o charakterze podmiotowym. Rozstrzygnięcie zarysowanych wątpliwości interpretacyjnych nabrało dużej doniosłości praktycznej po uchwaleniu dnia 6 grudnia 1996 r. ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, przewidującej nowy rejestr sądowy nie mający charakteru podmiotowego, do którego wpisy następują w postępowaniu nieprocesowym. Przy pierwszej interpretacji art. 519/1/ § 3 k.p.c. - kasacja w sprawach dotyczących wpisu do rejestru zastawów w ogóle by nie przysługiwała. Natomiast przy drugiej interpretacji - byłaby dopuszczalna na zasadach ogólnych, jak w postępowaniu wieczystoksięgowym (por. np. postanowienia SN. z dnia 15 stycznia 1997 r. III CZP 1/97, OSNC 1997 z. 4, poz. 37; z dnia 7 stycznia 1997 r. I CKN 31/96, OSNC 1997, z. 5, poz. 55; z dnia 4 lutego 1997 r. III CKN 41/96, OSNC 1997, z. 5, poz. 67).

Należy zaznaczyć, że trudno wskazać racje, które usprawiedliwiałyby całkowite wykluczenie dopuszczalności kasacji w sprawach dotyczących wpisów do rejestru zastawów. W szczególności charakter i waga tych spraw nie dają podstaw do zupełnie odmiennego ich traktowania niż spraw o wpis do - będącej również swoistym rejestrem praw rzeczowych - księgi wieczystej, w których to sprawach, jak zaznaczono, kasacja przysługuje na zasadach ogólnych. Względy natury celowościowej przemawiają więc za drugą interpretacją.

Nowych, istotnych argumentów na rzecz drugiej interpretacji dostarczyła ustawa z dnia 20 października 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz. U. Nr 121, poz. 769). Ustawą tą znowelizowano kodeks postępowania cywilnego, wprowadzając doń, z mocą od dnia 1 stycznia 2001 r., po dziale V księgi drugiej części pierwszej (a więc w zakresie postępowania nieprocesowego) dział VI zatytułowany "Postępowanie rejestrowe", obejmujący art. 694/1/-694/9/ (art. 63 i 88 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym oraz art. 99 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowym Rejestrze Sądowym, Dz. U. Nr 121, poz. 770). Według art. 694/1/ § 1 k.p.c., przepisy zawarte w nowo ustanowionym dziale VI stosuje się do postępowania w sprawach o wpis w Krajowym Rejestrze Sądowym (sprawach rejestrowych). Zgodnie zaś z art. 1 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym, Krajowy Rejestr Sądowy obejmuje wyłącznie rejestry o charakterze podmiotowym, w szczególności nie wchodzi w jego skład rejestr zastawów. Powyższe regulacje stanowią argument przesądzający na rzecz drugiej ze wskazanych wyżej interpretacji art. 519/1/ § 3 k.p.c. Nie podważa go art. 694/1/ § 2 k.p.c., w myśl którego przepisy nowo ustanowionego działu VI stosuje się odpowiednio do innych postępowań rejestrowych prowadzonych przez sądy, jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej. Po pierwsze, art. 519/1/ § 3 k.p.c. nie należy do wspomnianego działu, a po drugie, odpowiednie stosowanie przepisów zakłada stosowanie tylko tych przepisów, które ze względu na swoją treść dadzą się zastosować w przypadkach objętych odesłaniem.

Podsumowując, postępowaniem rejestrowym w rozumieniu art. 519/1/ § 3 k.p.c jest postępowanie w sprawach związanych z prowadzeniem rejestru służącego ujawnianiu określonych podmiotów i danych o nich. Zakresem zastosowania art. 519/1/ § 3 k.p.c. nie są zatem objęte sprawy o wpis w rejestrze nie mającym - jak w szczególności rejestr zastawów - charakteru podmiotowego. Wobec czego, w postępowaniu o wpis do rejestru zastawów kasacja przysługuje na zasadach ogólnych. Z przytoczonych powodów na mocy art. 390 § 1 k.p.c. oraz art. 20 ustawy z dnia 20 września 1984 r. o Sądzie Najwyższym (jedn. tekst: Dz. U. z 1994 r. Nr 13, poz. 48 ze zm.) postanowiono jak w sentencji.

OSNC 1999 r., Nr 2, poz. 31