Wyrok z dnia 1998-02-26 sygn. I CKN 520/97

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CKN 520/97

Wyrok z dnia 26 lutego 1998 r.

Oddanie dzieła nie powoduje wymagalności wierzytelności przyjmującego zamówienie o wynagrodzenie, gdy oddane dzieło jest dotknięte wadą istotną, czyniącą je niezdatnym do zwykłego użytku lub sprzeciwiającą się wyraźnie umowie. Jeżeli natomiast dzieło ma tylko wadę nieistotną, jego oddanie powoduje, w myśl art. 642 § 1 k.c., wymagalność wierzytelności przyjmującego zamówienie o wynagrodzenie za dzieło.

Przewodniczący: sędzia SN F. Barczewska.

Sędziowie SN B. Myszka, K. Zawada (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 26 lutego 1998 r. na rozprawie sprawy z powództwa Budowlanej Spółdzielni Pracy w K. - w likwidacji przeciwko Markowi S. o zapłatę, na skutek kasacji pozwanego od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Elblągu z dnia 26 lutego 1997 r. sygn. akt (...)

oddalił kasację.

Uzasadnienie:

Sąd Rejonowy w Kwidzynie zasądził od Marka S. na rzecz strony powodowej wyrokiem z dnia 30 lipca 1996 r. kwotę 5 226,23 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 8 marca 1993 r. (według oznaczonych stóp dla danych okresów); w tym zakresie zostało uwzględnione powództwo Budowlanej Spółdzielni Pracy w K. - w likwidacji o zapłatę 95695 700 (starych) zł tytułem wynagrodzenia za remont mieszkania wykonany na zamówienie pozwanego. Zaskarżonym wyrokiem Sąd Wojewódzki w Elblągu zmienił wyrok Sądu Rejonowego w Kwidzynie w części dotyczącej wysokości odsetek, a poza tym oddalił apelację pozwanego.

Zaskarżony wyrok opiera się na następujących ustaleniach:

Dnia 5 lutego 1992 r. pozwany złożył stronie powodowej zamówienie na wykonanie określonych prac remontowych w mieszkaniu położonym przy ul. Brzozowej nr 4 w S. Strona powodowa zamówione prace wykonała w okresie od kwietnia do listopada 1992 r. Fakturę za ich wykonanie wystawiła pozwanemu dnia 24 stycznia 1993 r. Wobec niewzięcia przez pozwanego udziału w odbiorze umówionych robót, pomimo otrzymanego zawiadomienia o terminie odbioru, strona powodowa dokonała w dniu 8 marca 1993 r. jednostronnego odbioru. Wykonane przez powódkę dzieło wykazuje wiele wad, jednakże nieistotnych, uzasadniających tylko obniżenie wynagrodzenia. Uwzględniając zwykłe wynagrodzenie za dzieło tego rodzaju oraz wspomniane wady, wysokość należnego stronie powodowej wynagrodzenia odpowiada zasądzonej sumie.

Sąd Wojewódzki odrzucił twierdzenie apelacji, że pozwany nie został zawiadomiony o terminie odbioru dzieła, w rezultacie czego nie było podstaw do jednostronnego odbioru dzieła w dniu 8 marca 1993 r., a w konsekwencji do obciążenia pozwanego od tej daty odsetkami za opóźnienie. Zdaniem Sądu Wojewódzkiego, sprzeczność pomiędzy relacjami pozwanego co do przyczyn niewzięcia udziału w odbiorze - jedną złożoną na rozprawie w dniu 19 lipca 1994 r., a drugą zawartą w apelacji - przemawia za tym, że pozwany był prawidłowo zawiadomiony o terminie odbioru dzieła. Nieuzasadniony w ocenie tego sądu był także zarzut apelacji wytykający sądowi pierwszej instancji nieodroczenie rozprawy wyznaczonej na 23 lipca 1996 r. Wniosek pozwanego o odroczenie tej rozprawy Sąd Wojewódzki uznał za zmierzający jedynie do przewleczenia postępowania w sprawie.

Podstawy kasacji pozwanego, którą zaskarżono w całości wyrok Sądu Wojewódzkiego, stanowią:

- nieważność postępowania z mocy art. 379 pkt 5 k.p.c., na skutek pozbawienia pozwanego możności obrony swych praw, w wyniku nie uwzględnienia jego wniosku o odroczenie terminu rozprawy, wyznaczonej na dzień 23 lipca 1996 r.,

- naruszenie art. 6 k.c. przez zwolnienie strony powodowej od obowiązku wykazania, że powiadomiła ona pozwanego o terminie odbioru dzieła;

- naruszenie art. 642 § 1 k.c. przez przyjęcie, że dokonanie jednostronnego odbioru dzieła, mimo niepowiadomienia pozwanego o terminie odbioru, spowodowało wymagalność roszczenia o wynagrodzenie.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

1. We wniosku o odroczenie rozprawy wyznaczonej na dzień 23 lipca 1996 r. pozwany powołał się między innymi na to, że obecnie jego pełnomocnikiem w sprawie jest adw. Tadeusz O. Wniosek ten wpłynął do Sądu Rejonowego w dniu rozprawy. Z adnotacji na wniosku wynika, że został on przekazany do sekretariatu o godz. 11.30, tj. już po zamknięciu rozprawy, które nastąpiło o godz. 9.20. Przewodniczący, zamykając rozprawę, oznajmił, że ogłoszenie wyroku nastąpi dnia 30 lipca 1996 r. Otóż, gdyby pozwany rzeczywiście ustanowił nowego pełnomocnika w miejsce dotychczasowego, sąd powinien w tych okolicznościach po wpłynięciu wniosku otworzyć rozprawę na nowo (art. 225 i 316 § 2 k.p.c.). Nieuczynienie tego pozbawiałoby pozwanego możliwości obrony swych praw przez działania nowo ustanowionego pełnomocnika i tym samym powodowało nieważność postępowania (art. 379 pkt 5 k.p.c.), uwzględnianą zarówno przez sąd drugiej instancji, jak i Sąd Najwyższy z urzędu (art. 378 § 2 i art. 393¹¹ k.p.c.).

Jak jednak wynika z akt sprawy, pozwany wypowiedział w sposób nie budzący wątpliwości umocowanie swojemu dotychczasowemu pełnomocnikowi, Jolancie F.-M., dopiero pismem z dnia 13 września 1996 r., złożonym w sądzie dnia 17 września 1996 r., a kolejnym jego pełnomocnikiem w sprawie był nie adw. Tadeusz O., lecz adw. Tadeusz Z., któremu udzielił umocowania dnia 7 kwietnia 1997 r. jedynie do napisania kasacji. W tym zaś stanie, zarzut niezastosowania przez Sąd Wojewódzki art. 379 pkt 5 k.p.c. musi być uznany za bezpodstawny.

2. Jest poza sporem, że strony zawarły umowę o dzieło. Według dyspozytywnej normy art. 642 § 1 k.c., terminem wymagalności wierzytelności przyjmującego zamówienie o wynagrodzenie za wykonane dzieło jest chwila oddania dzieła. Zgodnie z ogólną regułą rozkładu ciężaru dowodu, wyrażoną w art. 6 k.c., dowód oddania dzieła, jako przesłanki wymagalności wierzytelności o wynagrodzenie za dzieło, obciąża przyjmującego zamówienie.

Spośród przepisów normujących umowę o dzieło, określenie "oddanie dzieła" występuje jeszcze w art. 646 k.c. Ponadto art. 643 k.c. mówi o "wydaniu dzieła", przeciwstawiając ten zwrot "odebraniu dzieła". Mimo wyrażonego w piśmiennictwie także odmiennego zapatrywania, należy podzielić to stanowisko, które przypisuje terminom "oddanie dzieła" i "wydanie dzieła" we wspomnianych przepisach identyczne znaczenie. Przyjmuje się, że oddanie lub wydanie dzieła przedstawia się różnie, w zależności od rodzaju dzieła.

W wypadku gdy dzieło polega na wytworzeniu rzeczy - jego oddanie lub wydanie stanowi czynność faktyczną przyjmującego zamówienie (wręczenie rzeczy), połączoną z wyraźnym lub dorozumianym oświadczeniem o uznaniu swego świadczenia za spełnione. Jeżeli natomiast, tak jak w niniejszej sprawie, dzieło nie jest rzeczą albo nie wymaga przeniesienia posiadania na zamawiającego - jego oddanie lub wydanie sprowadza się do samego oświadczenia przyjmującego zamówienie, stwierdzającego wykonanie zobowiązania. Także to oświadczenie może przejawiać się jedynie w czynnościach faktycznych przyjmującego zamówienie (por. wyrok SN z dnia 12 maja 1981 r. II CR 136/81, OSP 1982, z. 11, poz. 187). Tak rozumiane oddanie lub wydanie dzieła należy - czemu daje jednoznacznie wyraz art. 643 k.c. - odróżniać od odbioru dzieła: aktu zamawiającego, będącego konsekwencją oddania lub wydania dzieła, potwierdzającego spełnienie świadczenia przez przyjmującego zamówienie.

Artykuł 642 § 1 k.c. podobnie, jak reguła wyrażona w art. 488 § 1 k.c., jest podyktowany ekwiwalentnością świadczeń z umowy wzajemnej, jaką jest umowa o dzieło. Uwzględniając wymienione założenie art. 642 § 1 k.c., należy przyjąć, że według tego przepisu oddanie dzieła nie powoduje wymagalności wierzytelności przyjmującego zamówienie o wynagrodzenie, gdy oddane dzieło jest dotknięte wadą istotną, tj. czyniącą je niezdatnym do zwykłego użytku lub sprzeciwiającą się wyraźnie umowie. Jeżeli natomiast dzieło ma tylko wadę nieistotną, należy uznać, że jego oddanie powoduje, w myśl art. 642 § 1 k.c., wymagalność wierzytelności przyjmującego zamówienie o wynagrodzenie za dzieło. W tym ostatnim wypadku zamawiający może się domagać usunięcia wady w oznaczonym terminie albo obniżenia wynagrodzenia w odpowiednim stosunku (art. 637 k.c.). Gdy aktualne jest usunięcie wady, a więc nadanie dziełu pełnej wartości, zamawiający powinien zapłacić całe umówione wynagrodzenie. Jeżeli natomiast usunięcie wady jest nieaktualne, zamawiający zobowiązany jest do zapłaty wynagrodzenia obniżonego w odpowiednim stosunku. W jednej i drugiej sytuacji ekwiwalentność świadczenia zamawiającego i przyjmującego zamówienie w chwili oddania dzieła jest zachowana, a w każdym razie zagwarantowana.

Jak widać, art. 642 § 1 k.c. nie uzależnia wymagalności wierzytelności o wynagrodzenie za dzieło od odebrania dzieła. Odwoływanie się w toku dotychczasowego postępowania przy rozpatrywaniu wymagalności wierzytelności o wynagrodzenie do kwestii odbioru dzieła można tłumaczyć chyba tylko wpływem dawnych regulacji, odnoszących się do umów o roboty budowlane między jednostkami gospodarki uspołecznionej, a także praktyki włączania tych regulacji do umów o dzieło zawieranych przez jednostki gospodarki uspołecznionej (por. wyrok SN z dnia 30 grudnia 1980 r. II CR 531/80, OSNCP 1981, z. 9, poz. 174; wyrok SN z dnia 12 maja 1981 r. II CR 136/81, OSP 1982, z. 11, poz. 187). Z dokonanych w sprawie ustaleń faktycznych wynika, że strona powodowa dokonała oddania dzieła w sposób warunkujący, w myśl art. 642 § 1 k.c., wymagalność jej wierzytelności o wynagrodzenie. Nastąpiło to mianowicie przez doręczenie pozwanemu faktury z dnia 24 stycznia 1993 r. W jej doręczeniu można bowiem dopatrywać się niewątpliwie także oświadczenia stwierdzającego wykonanie zobowiązania przez stronę powodową. Z przytoczonych powodów na mocy art. 393¹² k.p.c.

Sąd Najwyższy oddalił kasację.

OSNC 1998 r., Nr 10, poz. 167